Δέκα τρία χρόνια χωρίς τον αντάρτη - καλλιτέχνη Πάνο Τζαβέλα
Στις 27 του Γενάρη 2009, έφυγε από τη ζωή ο αντάρτης - καλλιτέχνης Πάνος Τζαβέλλας.
Την περίοδο του εμφυλίου πολέμου κατατάχτηκε στον ΔΣΕ (Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας).
Το 1947 πέφτει σε μία ενέδρα του εθνικού στρατού και τραυματίζεται χάνοντας το δεξί του πόδι. Συλλαμβάνεται, και ξεκινά ένας μακρύς, πολύ δύσκολος δρόμος γεμάτος φυλακές και εξορία. Καταδικάζεται τρεις φορές σε θάνατο αλλά δεν εκτελέστηκε.
Σε μία από τις συνηθισμένες δίκες – παρωδία που γίνονταν εκείνα
τα χρόνια σε ανάλογες περιπτώσεις, καταδικάζεται τρεις φορές σε θάνατο, αρνούμενος να αποκηρύξει
το ΚΚΕ.
Το Δεκέμβρη 1949 μεταφέρεται
στις φυλακές της Κεφαλλονιάς και από εκεί σταδιακά, περνάει από όλες σχεδόν τις
φυλακές της Ελλάδας, ιδιαίτερα από τις φυλακές των Επτανήσων (Κέρκυρα,
Ζάκυνθος, Λευκάδα).
Το 1957 τον βρίσκει στις φυλακές της Χαλκίδας.
Το 1958 αρρωσταίνει βαριά από τη νόσο του Buerger, Το 1959 οι φύλακες τον βάζουν σε ένα φορείο και τον αφήνουν έξω από το νοσοκομείο των κρατουμένων για να μην πεθάνει μέσα στη φυλακή τους.
Τον μαζεύουν παλιότεροι σύντροφοί του και το 1961 με τη βοήθεια του ΚΚΕ φεύγει στην Σοβιετική Ένωση για θεραπεία. Εκεί νοσηλεύεται τρία χρόνια και θεραπεύεται από την ασθένεια που υπέστη στις φυλακές. Παράλληλα, του δόθηκε η ευκαιρία να σπουδάσει μουσική.
Επιστρέφει το 1965 στην Ελλάδα
συνεχίζοντας τους αγώνες του για τη δημοκρατία και την ελευθερία μέσα από τις
γραμμές της Ε.Δ.Α. και της παράνομης – τότε – οργάνωσης του ΚΚΕ.
Παράλληλα, τραγουδά σε καπηλειά για ένα πιάτο φαΐ.
«Πήρα την πατερίτσα μου, πήγα στις υπόγειες ταβέρνες, στα καπηλειά και για
ένα πιάτο φαγητό, βρέθηκα κοντά στους ανθρώπους, τους απόμαχους, τους ταπεινούς
και τους καταφρονεμένους» ανέφερε σε συνεντεύξεις του.
Κατόπιν, γνωρίζει στο «Καφενείο των
μουσικών» τον Αντώνη Γιατράκο και αρχίζει να τραγουδά για πρώτη φορά με
αμοιβή 20 δραχμές στα «Παγωνάκια». Δουλεύει σε καμπαρέ, ταβέρνες,
σκυλάδικα και σε κάθε είδους στέκια. Γνωρίζεται με τους συνθέτες του Νέου
Κύματος και συνεργάζεται με τον Μάνο Λοΐζο και τον Χρήστο Λεοντή.
Τα χρόνια της Χούντας
Το 1968 συνελήφθη από την δικτατορία. Το
1971 αποφυλακίσθηκε για λόγους υγείας.
Η δικτατορία του 1967 κλείνει τις μπουάτ και ο Τζαβέλλας βρίσκεται ξανά στη φυλακή, κατηγορούμενος για αγώνα και παράνομη δράση ενάντια στη Χούντα. Το 1968 καταδικάστηκε ξανά, σε είκοσι χρόνια φυλάκιση στις φυλακές Αβέρωφ και ύστερα στον Κορυδαλλό. Στην ασφάλεια, οι δεσμώτες αδιαφορώντας για την κακή κατάσταση της υγείας του, τον υποβάλλουν σε φρικτά βασανιστήρια.
Ύστερα από αλλεπάλληλες αιτήσεις κατορθώνει να του
δοθεί η άδεια να μπορεί να παίζει κιθάρα. Ωστόσο, ο όρος είναι να παίζει στα
πλυσταριά χωρίς ηχείο. Γνώριζαν καλά ότι το τραγούδι γεμίζει με σθένος τους
κρατούμενους. Παρόλα αυτά, μελετάει τους ρεμπέτικους δρόμους, το δημοτικό
τραγούδι, την βυζαντινή μουσική.
Στον Κορυδαλλό
φτιάχνει χορωδία με τους νέους συγκρατούμενούς του, στήνει θεατρικές
παραστάσεις και κυρίως καταγράφει τα τραγούδια της Εθνικής Αντίστασης,
τα οποία θεωρούσε χρέος του να τα διαδώσει στους νέους.
«Μπροστά μου έχω τις μορφές των αγωνιστών
που έπεσαν για να χαρούν όλοι οι άνθρωποι την ομορφιά της ζωής. Γι’ αυτούς
τραγουδώ, μ’ αυτούς είμαι πάντα συντροφιά, αυτοί με εμπνέουν, αυτοί μου
δίνουν δύναμη να συνεχίσω τον αγώνα τους, με το τραγούδι και την κιθάρα, για έναν κόσμο πιο ανθρώπινο» έλεγε.
Το 1971, λόγω της κλονισμένης υγείας
του, εξασφαλίζει την αποφυλάκισή του με το νόμο «περί ανηκέστου
βλάβης» και λίγο αργότερα γνωρίζεται με τη Νατάσσα
Παπαδοπούλου, φοιτήτρια ακόμα της Ανωτάτης Εμπορικής, με την οποία θα
μοιραστεί τη ζωή του.
Έχοντας μαζέψει το υλικό απ' όλα τα Αντιστασιακά
τραγούδια, αλλά και με δικές του συνθέσεις, στήνει στην Πλάκα «Το
Αντάρτικο Λημέρι».
Το 1972, έγινε η πρώτη
συναυλία με δικά του πολιτικά τραγούδια.
Τη διετία 1973-1974, παίζει στην
μπουάτ «Πέμπτη Εποχή» με το Θωμά Μπακαλάκο,
τον Μάνο Αβαράκη που έπαιζε φυσαρμόνικα, αλλά και με τον Νικόλα
Άσιμο.
Με τον Άσιμο, μάλιστα, τους συνέδεσε μία φιλία ως το τέλος. Εξάλλου, ο Τζαβέλλας τον επηρέασε βαθιά στον τρόπο σκέψης του από τα πρώτα χρόνια. Θεωρούσαν και οι δύο ότι η τέχνη είναι ενταγμένη σε κάποιο αγώνα, ωστόσο ο καθένας αντιλαμβανόταν με το δικό του τρόπο αυτόν τον αγώνα.
Δεν είναι τυχαία η αναφορά που κάνει ο
Τζαβέλλας στο τραγούδι του «Ο προφήτης των Εξαρχείων»,
γραμμένο για τον Άσιμο, 20 χρόνια μετά το θάνατό του:
«Αχ, βρε Νικόλα
Η επανάσταση δεν είναι άρπα-κόλα
Ούτε αγανάκτηση, τυφλή οργή»
Τα χρόνια της μεταπολίτευσης
Με τη μεταπολίτευση, το πολιτικό τραγούδι είναι στο
προσκήνιο και ταυτόχρονα αναβιώνει το αντάρτικο τραγούδι.
Η πτώση της Χούντας το 1974, βρίσκει τον Τζαβέλλα στη μπουάτ «Λημέρι» και το 1975 και για πέντε χρόνια στη μπουάτ «Λήδρα».
Στις διάφορες μπουάτ με τον Πάνο Τζαβέλλα κατά καιρούς συνεργάστηκαν μαζί του ο Γιώργος Ζωγράφος και ο Μουφλουζέλης. Επίσης, στα πρώτα τους βήματα οι Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Γιάννης Ζουγανέλης, Ισιδώρα Σιδέρη, Σάκης Μπουλάς, Γιώργος Μεράτζας.
Ο Πάνος Τζαβέλας με τα αντάρτικα τραγούδια γνώρισε για αρκετά χρόνια την αποθέωση στις κατάμεστες μπουάτ της Πλάκας και σημάδεψε τις ζωές μας με τη φωνή του και την γεμάτη πάθος ερμηνεία του στο αντάρτικο και στο αγωνιστικό-πολιτικό τραγούδι.
Τα τραγούδια του παρουσιάζονται σε συναυλίες, που
δίνονται σε ανοικτά γήπεδα και πανεπιστήμια σ' όλη την Ελλάδα. Στην
Ελληνική τηλεόραση έχουν καταγραφεί ζωντανά τραγούδια του συνθέτη-στιχουργού,
τα οποία μιλάνε για τα προβλήματα των καιρών μας.
Το 1982 πραγματοποιεί δυο μεγάλες συναυλίες στο Θέατρο
του Λυκαβηττού και στο γήπεδο του Πανιωνίου.
Συναυλίες
και στο εξωτερικό
Δίνει μία σειρά συναυλιών
στο εξωτερικό, όπου παρουσιάζεται το έργο του και στις τηλεοράσεις (Βουλγαρική,
Βελγική, Σουηδική). Το 1981, πήγε στην Γερμανία,
καλεσμένος από τη γερμανική ραδιοφωνία και τηλεόραση W.D.R. για να συμμετάσχει
σε ζωντανή εκπομπή μεγάλης ακροαματικότητας, όπου τραγούδησε τραγούδια
αντάρτικα και της Κατοχής, καθώς και δικές του συνθέσεις. Κατά την εκεί
παραμονή του, πραγματοποίησε και ορισμένες συναυλίες σε διάφορες πόλεις της
Γερμανίας για τους Έλληνες μετανάστες και τους φοιτητές, όπως ήταν η πόλη
Άαχεν (06.03.81), η Νυρεμβέργη (14.3.81) κ.ά.
Έφτασε να μεταφράζεται μέχρι μακρινή Κίνα το γνωστό του τραγούδι, του Πάνου Τζαβέλα «Κυρ-Παντελής».
Το πέρασμα στη νέα εποχή
Στη δεκαετία του '80 ο Πάνος Τζαβέλλας βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας, στα Εξάρχεια, ενώ τη δεκαετία του ’90 ξεκινάει το συγγραφικό του έργο, κυκλοφορώντας συνολικά 3 βιβλία:
1. ΑΝΤΑΡΤΟ-ROCK,
Εκδ. Ελεύθερος Διάλογος, 1992
2. Ζιγκ-Ζαγκ
στο Δάσος του Θανάτου, Εκδ. Παπαζήση, 2002
3. Σφαίρες
από ποίηση, Λόγια από μουσική
Η καλλιτεχνική του πορεία συνεχίστηκε μέχρι και πριν λίγα χρόνια προτού φύγει από τη ζωή, σε διάφορες μουσικές σκηνές της Αθήνας και του Πειραιά, πάντα αποστασιωποιημένος, πηγαίνοντας κόντρα στα καλλιτεχνικά κυκλώματα, αφού «τα κλειδιά της μουσικής στην Ελλάδα τα κρατούν οι πολυεθνικές εταιρείες και τα Μέσα Μαζικού Εκμαυλισμού».
Οι μάχες για τον Πάνο Τζαβέλλα δεν τελείωσαν μέχρι τα τελευταία του χρόνια. Και όλες τις έδωσε με αξιοπρέπεια και δυναμισμό.
Ακόμη κι
όταν στα τελευταία χρόνια κάηκε το σπίτι του στον Πειραιά ενώ ήταν μόνος του, σύρθηκε
μέχρι την ταράτσα με το ένα πόδι, ώσπου να τον βρούνε αγκαλιά με την
κιθάρα του, ενώ οι φλόγες τύλιγαν το σπίτι.
Την τελευταία του μάχη που έδωσε με την
επάρατο νόσο στο Νοσοκομείο Ερυθρός, όπου και νοσηλευόταν τους τελευταίους
μήνες, έφυγε από τη ζωή στις 27 Ιανουαρίου 2009, σε ηλικία 84
ετών. Η κηδεία του ήταν πολιτική και κατόπιν επιθυμίας του ίδιου, τα χρήματα
που θα δίνονταν για στεφάνια κατατέθηκαν προς ενίσχυση της οικογένειας
της Κωνσταντίνας Κούνεβα, η οποία λόγω της συνδικαλιστικής δράσης
της, ένα μήνα νωρίτερα, και ενώ επέστρεφε από τη δουλειά της στο σπίτι της,
δέχτηκε επίθεση από δύο αγνώστους, που την περιέλουσαν με βιτριόλι, προκαλώντας απώλεια της όρασης από το ένα μάτι και
ζημιές σε εσωτερικά όργανα.
Ο Πάνος Τζαβέλας δεν νοιάστηκε ποτέ να μαζέψει «βιός». Πάντα, μοίραζε στις διάφορες αντιστασιακές ενώσεις, μέρος των ποσοστών από τους δίσκους του με τα αντάρτικα τραγούδια. Ταξίδεψε πολύ με τη σύντροφο της ζωής του Νατάσσα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ινδία, Θιβέτ, Νεπάλ, Κασμίρ, Πακιστάν, Μαρόκο, Κίνα.
Ο Πάνος Τζαβέλλας, έζησε, πολέμησε όπως λένε όλα τα τραγούδια και ποτέ δεν συμβιβάστηκε στο ρόλο του “Κυρ-Παντελη”.
Η Νατάσα Παπαδοπούλου για τον επί 38 χρόνια σύντροφό της στη ζωή και στο πάλκο, Πάνο Τζαβέλλα μιλάει για εκείνον με θαυμασμό και τρυφερότητα: «Ήταν ένας άνθρωπος ευαίσθητος και ηθικός. Δεν ξεπουλήθηκε ποτέ. Όχι μόνο στην πολιτική αλλά ούτε στις δισκογραφικές εταιρείες παρακάλεσε ποτέ».
Αλλά και στην πολιτική δεν εξαργύρωσε τα τόσα χρόνια αγώνα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε να τον κάνει βουλευτή Κοζάνης. Εκείνος όμως απαντούσε: “Δεν πήγα φυλακές για να πάρω αξιώματα. Με τιμάτε, αλλά είμαι ένας απλός αγωνιστής και καλλιτέχνης”. Με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 ο Τζαβέλλας ακολούθησε –πιστά για το υπόλοιπο της ζωής του– το ΚΚΕ εσωτερικού. Παρά ταύτα ήταν πάντα ενωτικός. «Και τώρα να ζούσε θα ήθελε την ενότητα, “να γίνει το καινούργιο ΕΑΜ”. Και τότε ένας κοινός εχθρός υπήρχε, ο φασισμός, όπως και σήμερα με τη φασίζουσα δεξιά που μας κυβερνά», λέει η Νατάσα Παπαδοπούλου σε συνέντευξη της στην εφημερίδα Ντοκουμέντο στις 28.01.2021.
Ο Πάνος Τζαβέλας, υπήρξε δημιουργός πασίγνωστων και αγαπημένων τραγουδιών σε δικούς του στίχους όπως “Κυρ-Παντελη”, “Ξυπνήστε”, “Μάη μ’ Μάη μ΄”, “ Πορεία μέσα στη νυχτα” , “ Αστοί τρομάξανε (Μπεζεντάκος)”, “Είσαι παιδί στα δεκαεννιά σου”. Υπηρέτησε την τέχνη του με σεβασμό, αγωνιστικό παλμό και αγάπη στις μπουάτ και στις συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Διατήρησε την ανθρωπιά, την αξιοπρέπεια του, το αγωνιστικό του πνεύμα, και τις αριστερές του ιδέες, μέχρι το τέλος της ζωής του.
Επιμέλεια:
Χρήστος Παναγιωτόπουλος
ΠΗΓΕΣ:
Ρωγμή στην Ενημέρωση
Δεν υπάρχουν σχόλια