ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ- Το "Ρεμπελιό" της Σμύρνης του 1797

 

Οδός Φραγκομαχαλά στην ομώνυμη συνοικία της Σμύρνης, όπως ήταν μετά την αποκατάσταση της από τη φωτιά, που έκαψε την πόλη στο μεγάλο Ρεμπελιό το 1797. Η νέα οδός ήταν ο κυριότερος εμπορικός δρόμος της Σμύρνης και στέγαζε τα καλύτερα και πολυτελέστερα καταστήματα της. 

        

      Του ΝΙΚΟΥ Χ. ΒΙΚΕΤΟΥ

Στα θλιβερά γεγονότα που έπληξαν τον Ελληνισμό της Σμύρνης. κατά διάστημα της παρουσίας του στη Μικρά Ασία πριν το 1821, θα πρέπει να συμπεριληφθεί το απαίσιας μνήμης «Μεγάλο Ρεμπελιό» που ξέσπασε στις 4/15 Μαρτίου του 1797 και είχε ως αποτέλεσμα  να χαθούν πάνω από 1.500 άτομα και να καταστραφεί από τη φωτιά το μισό και παραπάνω μέρος της μεγάλης πολιτείας, φρικτό προοίμιο του ολοκαυτώματος που επρόκειτο να συμβεί το 1922 με την Καταστροφή της άλλοτε ιωνικής πρωτοπολιτείας.   

Aς δούμε τώρα πως εξελίχθηκε η «συμφορά που γίνηκε  «στη  μαυρισμένη Σμύρνη» με βάση της πληροφορίες Ελλήνων και ξένων μαρτύρων που έγραψαν για το «ρεμπελιό».

 Σύμφωνα με τις αφηγήσεις τους λοιπόν, τον Μάρτιο του 1797 έφτασε στη Σμύρνη γερμανικός θίασος σχοινοβατών, ο οποίος έστησε τη σκηνή του στο μαχαλά Γκιουλέρ Κιοπρού. Καθώς ήταν κάτι το νεοφανές τρέξανε οι Σμυρνιοί να το δουν. Στις 13 Μαρτίου 1797, που ο θίασος άρχισε τις παραστάσεις του, Ζακυνθινοί ναύτες, Βενετσιάνοι υπήκοοι, αφού τα Επτάνησα υπάγονταν τότε στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία των Δόγηδων της Βενετίας, επιχείρησαν να περάσουν στο τσίρκο, πηδώντας το περίφραγμα. Επήλθε σύγκρουση με τους  Τούρκους γενιτσάρους, οι οποίοι τους έπιασαν και τους πετάξανε έξω. Κάποιος από τους εκδιωχθέντες Ζακυνθινούς επιστρέφει στο καΐκι του, παίρνει το ντουφέκι του γυρίζει στο τσίρκο και σκοτώνει τον Γενίτσαρο. Στη συνέχεια το έβαλε στα πόδια και ζήτησε καταφύγιο το Προξενείο της Βενετίας, το οποίο με τη σειρά του τον φυγαδεύει πάνω σε ρώσικο καράβι που ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σμύρνης. Οι Γενίτσαροι ζητούν να τους παραδοθεί ο δολοφόνος μέσα σε δύο μέρες. Η προθεσμία περνάει άκαρπη και τότε οι Γενίτσαροι αποφασίζουν να πάρουν από μόνοι του εκδίκηση. Φωνάζοντας «ατές! ατές!» (φωτιά! φωτιά) εκπορθούν το προξενείο της Βενετίας και το καίνε. ΄Επειτα ξεχύνονται στις χριστιανικές συνοικίες, λεηλατούν, βιάζουν, σφάζουν,  βάζουν φωτιές. Καίνε ζωντανούς σε σχολικό ίδρυμα εξήντα ρωμιούς μαθητές. Ο Γάλλος Tricon υποστηρίζει ότι τα πρώτα θύματα των Γενιτσάρων ήταν ένας τυφλός επαίτης και ένας ογδονταετής ΄Ελληνας ιερέας.

Ο Έλληνας ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης γράφει πως σ΄ αυτή τη συμφορά κάηκαν και τα προξενεία της Γαλλίας και της Ολλανδίας, η μητρόπολη της Αγίας Φωτεινής, η καθολική εκκλησία, το Γραικικό Νοσοκομείο κ.ά. Και καταλήγει: «Φαινόταν πια πως τίποτα δεν μπορούσε  να συγκρατήσει τους γενίτσαρους, συνεπαρμένους από το αίμα, τη φωτιά, το πλιάτσικο. 

                                    Το Γραικικό Νοσοκομείο του Αγίου Χαραλάμπους

Τότε το αραγμένο στο λιμάνι ρωσικό καράβι έκανε ό,τι δεν έκαναν το 1922 τα 30 θωρηκτά των Μεγάλων Δυνάμεων, που αδιάφορα παρακολουθούσαν τη σφαγή και τη φωτιά. Άρχισε να βομβαρδίζει το Διοικητήριο, τον κισλά (στρατώνα) και τους γύρω τουρκικούς μαχαλάδες».

Τελειώνω με λίγους στίχους από το ανώνυμο ποιητικό κείμενο για το «ρεμπελιό» με τον τίτλο «Θρήνος της Σμύρνης», που βρήκε στη βιβλιοθήκη της Κοζάνης ο καθηγητής Ι. Παπαγιαννόπουλος και το δημοσίευσε στο περιοδικό «Μικρασιατικά Χρονικά» της Ενώσεως Σμυρναίων (τ. Α΄, 1948, σσ. 266 – 267).

 Ω μεγάλη Σμύρνη πόλις, ρίζα των πραμματευτών,

 περιβόλι ανθισμένο  με τα λήθη των οσμών.

 Ερημώθης από πάντων των πολυειδών καλών

 και διήγημα θρηνώδες εκατέστης των πολλών﮲ 

 έχασες το καύχημά σου διά πλήθος των κακών,

  τα λαμπρά παλάτια σου, τον λιμένα των φρανγκών.

  Πούναι τώρα κονσολάτα, η μαδάμες και κυραίς;

  πού ωραίοι αυθεντάδες και κοκώναι τρυφεραίς;

  πού ταλαμπρατσέτα πάσσα¹, που η  άνεδος²  τροφή;

  εις διάστημα ολίγον άλλην έλαβον μορφή.

 

1.      Οι περίπατοι

2.      ΄Ανετος βίος 

 

                                                                          Ρωγμή στην ενημέρωση