ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ 2 Σεπτεμβρίου 1984: Η Ρωμιοσύνη αποχαιρέτησε τον Μάνο Κατράκη

    

                                                                                        Μάνος Κατράκης (1908 – 1984) 

Κορυφαίος ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου και αγωνιστής της κομμουνιστικής αριστεράς. 

Ο Μάνος Κατράκης, κορυφαίος πρωταγωνιστής και θιασάρχης, γεννήθηκε στις 14 Αυγούστου 1908 στο Καστέλι Κισσάμου των Χανίων στην Κρήτη. Ήταν το μικρότερο από τα πέντε παιδιά του εμπόρου Χαράλαμπου Κατράκη και της Ειρήνης.

Το 1919 η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα, όπου ο Μάνος, που από μικρός είχε δείξει το υποκριτικό ταλέντο του, εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε θεατρική σκηνή. Έκανε το ντεμπούτο του σε ηλικία μόλις 18 ετών, με το θίασο Οι Νέοι στο έργο Για την αγάπη της. Το μπρίο και η δυναμικότητά του ενθουσίασαν τον σκηνοθέτη Κώστα Λελούδα κι έτσι ένα χρόνο αργότερα, το 1928, έπαιξε στην πρώτη βουβή ταινία Το λάβαρο του '21. 

Η πρόσληψη στο Εθνικό Θέατρο 

Την ίδια περίοδο εντάχθηκε στο Θίασο της Ελευθέρας Σκηνής της Μαρίκας Κοτοπούλη, του Σπύρου Μελά και του Μήτσου Μυράτ, παίζοντας σε έργα όπως Η λύρα του γερο-Νικόλα, Οι άθλιοι και Στέλλα Βιολάντη. Το 1930 συνεργάστηκε με το Λαϊκό Θέατρο του Β. Ρώτα και το 1932 προσλήφθηκε στο νεοϊδρυόμενο Εθνικό Θέατρο, όπου ερμήνευσε μεταξύ άλλων τον Κορυφαίο στον Αγαμέμνονα και τον Κρητικό στη Βαβυλωνία. 

Το 1934 συνεργάστηκε με τον Β. Αργυρόπουλο και το 1935 ξανά με τη Μ. Κοτοπούλη, για να επιστρέψει, την ίδια χρονιά στο Εθνικό Θέατρο. 

 Στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής  βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της Αντίστασης. Το 1943 ανέλαβε Πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών και από τη θέση αυτή συνέβαλε τα μέγιστα στην ίδρυση του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης όπου και έπαιξε μέχρι το 1946, οπότε επέστρεψε στο Εθνικό. 

Εκδιώχθηκε, όμως, ένα χρόνο αργότερα, λόγω των κομμουνιστικών αριστερών πεποιθήσεών του. Αρνούμενος να υπογράψει «δήλωση μετανοίας», εξορίστηκε στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη.

Από την εξορία: Κατράκης, Ρίτσος, Κέτσης (αρχείο ΕΛΘ, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά) 

Παρόλο που απολύθηκε,  ταλαιπωρήθηκε,  βασανίστηκε, πιέστηκε για να υπογράψει δηλώσεις μετάνοιας. Δεν υπέγραψε. 

Τον στήριζε βέβαια και η μητέρα του, Ειρήνη, που τον μεγάλωσε με πολλές στερήσεις.

Πάντα ο Μάνος θυμόταν  το συγκλονιστικό διάλογο που είχαν μεταξύ τους:

Επέστρεψε στην Αθήνα το 1952, διοργανώνοντας «ποιητικές απογευματινές» στο θέατρο Μουσούρη. Ξανανέβηκε στη σκηνή με το θίασο της Κατερίνας Ανδρεάδη, λίγο αργότερα με τον θίασο του Αδαμάντιου Λεμού και αμέσως μετά με τον Θυμελικό Θίασο του Λίνου Καρζή (Προμηθεύς Δεσμώτης). Στη συνέχεια και μέχρι το 1955 εμφανίστηκε με την Κυβέλη και αμέσως μετά συγκρότησε δικό του θίασο με την Ασπασία Παπαθανασίου (Ευγενία Γκραντέ, Βαθιές είναι οι ρίζες, Το κορίτσι με το κορδελάκι κ.ά). 

Το “Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο”

Το 1955 ίδρυσε το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο και εγκαταστάθηκε στον υπαίθριο χώρο του Πεδίου του Άρεως, τον οποίο εγκαινίασε με τον Αγαπητικό της Βοσκοπούλας. Σ' αυτό το θέατρο, με μεγάλη συμμετοχή κοινού και καλλιτεχνική επιτυχία, συνέχισε ως το 1967, υποστηρίζοντας συστηματικά το ελληνικό έργο (Ο μονοσάνδαλος, Το κορίτσι με το κορδελάκι, Η Αντιγόνη της Κατοχής, Ο Πατούχας και διασκευές από έργα του Καζαντζάκη όπως Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και Ο Καπετάν Μιχάλης). Σποραδικά ανέβασε και κλασικό ρεπερτόριο (Ιούλιος Καίσαρ, Φουέντε Οβεχούνα). Τους χειμώνες, το ΕΛΘ φιλοξενείτο σε διάφορα θέατρα ή περιόδευε στην επαρχία, την Κύπρο και την Κωνσταντινούπολη.

Καθώς το 1968 του έγινε έξωση από το Πεδίο του Άρεως, ο Κατράκης συνέχισε την πρωταγωνιστική του πορεία, πότε με το θίασό του, πότε με άλλους πρωταγωνιστές. Το 1972 επέστρεψε στο Εθνικό Θέατρο και πρωταγωνίστησε στον Οθέλλο και τον Δον Κιχώτη, και στην Επίδαυρο στον Οιδίποδα Τύραννο (1973) και στον Προμηθέα Δεσμώτη (1974).

Αργότερα, συνεργάστηκε με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, το ΚΘΒΕ, για να επανιδρύσει το 1977 το ΕΛΘ, ανεβάζοντας έργα Αρμπούζοφ (Φθινοπωρινή ιστορία με την Έλλη Λαμπέτη), Γκόρκι (Οι Τελευταίοι), Μπρεχτ (Συντροφιά με τον Μπρεχτ, με τη Μελίνα Μερκούρη), Λέοναρντ (Ντα), Μασάρι (Ταμπού) και τη Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη του Νικηφόρο​υ Βρεττάκου.  

Το Δεκέμβριο του 1981 ο Μάνος Κατράκης βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών για την 50χρονη πολύτιμη προσφορά του στο ελληνικό θέατρο και τον πολιτισμό και παραλαμβάνει ιδιαίτερα συγκινημένος το βραβείο για την τιμητική αυτή διάκριση.

Όπως αναφέρεται στο ποίημα που θα αφιερώσει ο καρδιακός του φίλος Γιάννης Ρίτσος για την συγκεκριμένη βράβευση: "Ερωτόκριτέ μας, άξιε γιε της Ρωμιοσύνης, έρωτας είσαι και ομορφιά και λεβεντιά και αγάπη. 

Η τελευταία του εμφάνιση έγινε το 1984 στο Ηρώδειο, με το μουσικό έργο του Θόδωρου Αντωνίου Προμήθεια. 

Συνεργάστηκε με πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες (Δ. Ροντήρη, Π. Κατσέλη, Τ. Μουζενίδη, Μ. Βολανάκη, Σπ. Ευαγγελάτο, Μ. Θεοδωράκη, Σπ. Βασιλείου, Α. Κατσέλη, Τ. Καρούσο, Ελ. Χατζηαργύρη, Αν. Βαλάκου) και συμμετείχε σε εκατοντάδες εκδηλώσεις, όπου με την ανεπανάληπτη φωνή του δικαίωνε το νεοελληνικό ποιητικό λόγο. Οι αναγνώσεις του σε κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας παρέμειναν κλασικές. 

Οι ταινίες 

Ο Κατράκης έπαιξε και σε πολλές ταινίες στον κινηματογράφο. Αξιόλογες είναι οι ερμηνείες του στο Μαρίνο Κοντάρα του Γιώργου Τζαβέλα (1948), στη Συνοικία το όνειρο του Αλέκου Αλεξανδράκη (1961) στην Ηλέκτρα του Μιχάλη Κακογιάννη (1962), στο Ένας Ντελικανής του Μανόλη Σκουλούδη (1963). Βραβεύτηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σαν Φρανσίσκο, για την ερμηνεία του στον ρόλο του Κρέοντα στην Αντιγόνη του Γ. Τζαβέλλα, και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για τη συμμετοχή του στο Συνοικία το όνειρο.

Ο Μάνος Κατράκης μιλά για τον Μάνο Κατράκη

Γεννήθηκα στην Κρήτη.

Μεγάλωσα ξυπόλητο παιδί στις αμμουδιές της πατρίδας μου που έβαζα στ’ αυτιά μου τα κοχύλια της θάλασσας, ν’ ακούσω τη βουή του ωκεανού.

Δεν ήξερα να αποζητώ την ομορφιά μα η ομορφιά ξεδιπλωνόταν μέσα μου.

Δεν ήξερα να αποζητώ την λεβεντιά μα η λεβεντιά ξεδιπλωνόταν μέσα μου, από τις διηγήσεις του παππού μου.

Αφήστε με να παινέψω την πατρίδα μου.

Το αξίζει.

Συμπτωματικά βρέθηκα στο θέατρο.

Έγινα ηθοποιός όπως θα μπορούσα να γίνω και σιδηρουργός. Ήθελα να ξοδιάσω όσες δυνάμεις κρύβανε τα μπράτσα και η ψυχή μου.

Εκεί κάτω στην Ελλάδα γίνεσαι εύκολα ηθοποιός. Σε καλούν εκατοντάδες θέατρα των αρχαίων προγόνων μας.

Στο θυμίζουν οι φίλοι σου.

Παιδί είχα δύο φίλους, τον έναν τον έλεγαν Ορέστη, την άλλη Αντιγόνη.

Στη χώρα μου υπάρχουν χωριά που δεν ξέρουν τι είναι ηλεκτρικό φώς ούτε καν λάμπα πετρελαίου, που δεν είδαν ποτέ εφημερίδα ούτε τροχοφόρο, ούτε πέτρινο σπίτι, τρώνε μόνο μπομπότα και τυρί ή ξερό ψωμί και ψημένα ψάρια στην πυροστιά.

Ξυπνάνε το πρωί με τα πουλιά και κοιμούνται τα βράδυ με τα πρόβατα.

Τον Καραγκιόζη όμως τον ξέρουν.

Κι ο Καραγκιόζης στην πατρίδα μου είναι ο πρώτος ηθοποιός κι ο πρώτος συγγραφέας.

Να φτιάχνει – δεν ξέρει να γράψει – δραματικές και κωμικές ιστορίες και τις παίζει ο ίδιος, ένας Αισχύλος του καιρού μας….

Η ζωή… Αχ η ζωή!

Πάρε λίγο φώς από τον ήλιο,

λίγα λουλούδια,

λίγα κελαηδήματα πουλιών,

κάτι από το ποταμάκι που τρέχει,

κάτι από την αγάπη

βαλ’ τα όλα μαζί και τότε θα δεις τι όμορφη που είναι η ζωή.

Απόσπασμα από την ομιλία του σε εκδήλωση που έγινε τον Μάρτιο του 1981 στο Παρίσι προς τιμήν του για τα 50 χρόνια του στο θέατρο.

 

Λίγο μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων της τελευταίας ταινίας Ταξίδι στα Κύθηρα, με σκηνοθέτη το Θόδωρο Αγγελόπουλο, άφησε την τελευταία του πνοή,  στις 2 Σεπτεμβρίου 1984  χτυπημένος από καρκίνο των πνευμόνων.

Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος χαιρέτησε τον Μάνο Κατράκη: 

«Μάνο μου, σύντεκνέ μου, αδέρφι μου, ρωμιέ κρητίκαρε, λυράρη και χορευταρά κι αγωνιστή αγονάτιστε, σύντροφέ μας, αισχυλικέ Προμηθέα, σαιξπηρικέ Ληρ, πώς να σε πω; Πώς να σε τραγουδήσω παληκάρι μου; Που μέσα στο λαρύγγι μου στριμώχτηκαν ο μέγας βόγγος κεραυνός κι ο πυκνωμένος θαυμασμός για σένα πληγωμένο μου λιοντάρι, κυνηγημένο απ’ τα κακά σκυλιά με πάντα ολόρθο κι άτρωτο το χαιτοφόρο σου κεφάλι, πώς να σε τραγουδήσω εσένα πρωτοξάδερφε του Ψηλορείτη, αχ, κείνη η κρητικιά τεράστια χέρα σου, που κράταγε πάντα ψηλά το φλάμπουρο της Επανάστασης, πώς ήξερε απαλά και να χαϊδεύει ανθρώπους, ζώα, πουλιά και γιασεμιά, πώς ήξερε, στο Μακρονήσι, σε απαγορευμένους χώρους, να μαζεύει χόρτο χορταράκι να ετοιμάζεις δείπνο ταπεινό για τους ανήμπορους, τους πικραμένους που δεν είχαν τη δική σου αντρειά, μεγάλε εσύ και στα μικρά και στα μεγάλα, σε χαιρετώ, δεν σε αποχαιρετώ, αθάνατε αδερφέ μου, σύντροφέ μας Μάνο». 

 

Ο Μάνος Κατράκης

ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης με την Ολύμπια φωνή, την αλύγιστη ψυχή και την αγέρωχη κορμοστασιά υπήρξε ένα σύμβολο γενναιότητας και αγωνιστικότητας και ένας ταπεινός εργάτης της υποκριτικής που κατάφερε με το πέρασμα του από την ζωή να δημιουργήσει ιστορία ανεκτίμητης  πολιτιστικής και κοινωνικής αξίας.

 Όχι μόνο στο θεατρικό σανίδι αλλά και στην ίδια την ζωή με κυρίαρχα στοιχεία το πάθος για το δίκαιο, την αντρειοσύνη και την αγάπη προς τον συνάνθρωπο.

ΠΗΓΕΣ: sansimera.gr, agonaskritis.gr, imerodromos.gr

                                                                    

                                                                            Ρωγμή στην ενημέρωση