Στρατόπεδα Συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής. Γ΄ Μέρος του αφιερώματος

 Πέρασαν 80 χρόνια από τότε!

                                                               Και όμως, δεν θέλω να ξεχνώ

 Την αντίσταση που έκανε ο ελληνικός λαός αρχικά ενάντια στους Ιταλούς και στην συνέχεια στη ΝΑΖΙστική κατοχική Γερμανία, για να μην επεκταθεί ο ναζισμός σε ολόκληρη την Ευρώπη, την πλήρωσε με το αίμα του.  

Σε κάθε γωνιά της χώρας μας υπάρχει κι ένας τόπος εκτέλεσης, ένας τόπος μαρτυρίου. Η  θυσίας του λαού και της νεολαίας  και η αντιστασιακή τους δράση, πρέπει να μας συνοδεύει παντοτινά σε κάθε βήμα μας και να είναι οδηγός για το παρόν και το μέλλον. 

Στρατόπεδο συγκέντρωσης "Παύλου Μελά" -κολαστήριο- στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης 

 

Μέχρι το 1944 η Θεσσαλονίκη είχε καταστεί το ένοπλο βασίλειο των λεγόμενων «Ταγμάτων Ασφαλείας» και πολλών ένοπλων ομάδων συνεργατών των κατακτητών στη Μακεδονία, που στην ουσία επρόκειτο για ιδιωτικούς στρατούς, που λογοδοτούσαν απευθείας στις γερμανικές υπηρεσίες. 

Οι Γερμανοί, που συνεργάστηκαν εξαρχής στενά με σωρεία καιροσκόπων, εθνικοσοσιαλιστών, δολοφονικών ελληνικών ομάδων, γερμανοεξοπλισμένες  που συμμετείχαν στο πλευρό των κατακτητών στην αντικομουνιστική τους εκστρατεία, συχνά με ιδιοτελή κίνητρα (πλιάτσικο, εκβιασμούς, ιδιοποίηση περιουσιών, εκκαθάριση λογαριασμών κτλ). και τη γερμανόφιλη ελίτ της πόλης σε μια αντικομουνιστική κυρίως βάση. 

Το συγκρότημα στρατώνων στην περιοχή υπάρχει από το 1881 και η γαλλική συμμαχική Στρατιά το χρησιμοποίησε στη διάρκεια των ετών 1915 – 1917 στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Το στρατόπεδο ¨Παύλου Μελά" δημιουργήθηκε το Σεπτέμβριο του 1941 

Το 1941 κατέλαβαν το στρατόπεδο γερμανικά στρατεύματα κατοχής. 

Αρχικά 278 άτομα που συνελήφθησαν στις 5 Ιουλίου 1941 κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων κατά της ελληνικής αντίστασης κρατούνταν φυλακισμένοι στο στρατόπεδο. 

Στους κρατούμενους συμπεριλαμβάνονταν αρκετές εθνικότητες. Εκτός από Έλληνες, Σέρβους και Εβραίους υπήρχαν και Αλβανοί, Βόσνιοι, Πολωνοί, Ρώσοι, Γάλλοι, αλλά και Βούλγαροι και Γερμανοί, ενώ μετά την παράδοση της Ιταλίας το 1943 φυλακίστηκαν και Ιταλοί. 

Μετά από αρκετές πράξεις σαμποτάζ και επιθέσεων, ο διοικητής της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, Κουρτ φον Κρέντσκι, διέταξε το Σεπτέμβριο του 1941 την δημιουργία στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη. 

Οι φύλακες, οι γιατροί, οι νοσοκόμες και οι μάγειρες του στρατοπέδου ήταν Έλληνες, και η διοίκηση ελληνική αλλά υπό την άμεση γερμανική επιτήρηση, γεγονός μοναδικό για τα ελληνικά, και ενδεχομένως ευρωπαϊκά, δεδομένα. 

Οι  μαρτυρίες Εβραίων επιζώντων στο Visual History Archive που αναφέρονται στο στρατόπεδο "Παύλου Μελά", είναι διαφωτιστικές των συνθηκών που επικρατούσαν εκεί. 

Μια εντυπωσιακή αναφορά άγγλων αξιωματικών που αιχμαλωτίστηκαν αρχικά στην Κρήτη και μεταφέρθηκαν στο Παύλου Μελά, αλλάζει την εικόνα που έχουμε για το «αμιγώς ελληνικό» ανθρωπογεωγραφικό κομμάτι του στρατοπέδου. 

Από τον Αύγουστο του 1941 βρίσκονται στο λάγκερ του Lübeck περίπου 570 άγγλοι αξιωματικοί της ΡΑΦ, τα 4/5 των οποίων αιχμαλωτίστηκαν στην Κρήτη. Η καταθλιπτική τους διάθεση, σύμφωνα με την γερμανική έκθεση, ξεκίνησε από τις κακές συνθήκες του στρατοπέδου Παύλου Μελά στο οποίο κρατήθηκαν πριν τη μεταφορά τους στη Γερμανία. Πρόκειται για τους αξιωματικούς Pennington, Wilson, Ledgerwood, Mackintosh-Flood και άλλους, οι οποίοι ανέφεραν πως η μεταχείριση που είχαν από τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη ήταν υποδειγματική, για να ακολουθήσει η εφιαλτική τους παραμονή στη Θεσσαλονίκη, στα ανθυγιεινά μπλοκα στο Παύλου Μελά, όπου στοιβάζονταν 50 άτομα σε ένα δωμάτιο. Σύμφωνα με την περιγραφή τους, δεν υπήρχε ούτε φως ούτε στρώμα, τα παράθυρα ήταν σπασμένα, οι τοίχοι γεμάτοι ψείρες και κοριούς, και δεν υπήρχαν τουαλέτες. 

O Wilson είδε έναν λοχία να πυροβολεί στο λαιμό έναν στρατιώτη- αιχμάλωτο, o Ledgerwood επιβεβαίωσε πως τα βασανιστήρια ήταν στην ημερήσια διάταξη, ενώ τα προσκλητήρια διαρκούσαν ώρες, κάτι που ειδικά σε συνθήκες καύσωνα ήταν βασανιστικό. Τα προσωπικά αντικείμενα κατάσχονταν και ο Pennington έπρεπε να πουλήσει τη στολή του για να πάρει σε αντάλλαγμα ένα γαλλικό παλτό σε κακή κατάσταση ούτως ώστε να προστατευτεί απ’ το κρύο. 

 Όταν κάποιος στρατιώτης επιχειρούσε να αποδράσει πυροβολούνταν επί τόπου και το σώμα του αφηνόταν εκτεθειμμένο στα συρματοπλέγματα προς παραδειγματισμό. Ένα πτώμα βρισκόνταν στην πλατεία προσκλητηρίου για έξι ώρες: «Δεν πιστεύαμε στα μάτια μας». Πυροβολούσαν ακόμα και γάτες και σκύλους, κάτι που έκανε πολύ κακή εντύπωση στους φιλόζωους άγγλους. 

Το εγερτήριο σάλπιζε στις 7 π.μ και υπήρχαν δύο διαλείμματα μέσα στη μέρα. Επιβάλλονταν τιμωρίες, κυρίως σωματικές. «Καμία γυμναστική, θρησκευτική λειτουργία κάθε Κυριακή, καθόλου μαθήματα, φιλμς και ραδιόφωνο» αναφέρει μάλλον έκπληκτος ο επιτετραμμένος που όμως παρατηρεί πως στο Παύλου Μελά επικρατούσαν σαφώς καλύτερες συνθήκες από το Γεντί Κουλέ. Επίσης κρατούνταν μερικές γυναίκες εκεί, ανάμεσά τους και η σύζυγος του άγγλου πρόξενου στη Μυτιλήνη.

Μια διεθνής επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού επισκέφτηκε το στρατόπεδο το 1943 για δεύτερη φορά και στην έκθεσή της ανέφερε πως οι συνθήκες ζωής ήταν ικανοποιητικές, σε σύγκριση με τις γενικότερες δυσχέρειες που αντιμετώπιζαν οι τρόφιμοι στρατοπέδων. 

Ο δρ. Μπούκχαρντ ανέφερε πως το στρατόπεδο είχε 500 κρατούμενους, όλοι ελληνικής προέλευσης, οι περισσότεροι πολιτικοί κρατούμενοι από νησιά. Είχαν επαρκές νερό και ηλεκτρισμό μέχρι τις 20.30. Το πιο δυσάρεστο ήταν πως δεν υπήρχαν σκεπάσματα για το κρύο, σαπούνι για το ντουζ και πετσέτες. Η διατροφή ήταν κακής ποιότητας και δεν είχε καμία σχέση με τη σίτιση των κρατουμένων στις γερμανικές φυλακές. Η μαλάρια και η δυσεντερία θέριζαν τους κρατούμενους και το νερό είχε βάκιλους. 20% των τροφίμων είχε σκορβούτο και διαπιστώθηκαν 65 περιπτώσεις φυματίωσης. Ένα πρόχειρο αναρρωτήριο στήθηκε στο στρατόπεδο, που μπορούσε να δεχτεί είκοσι αρρώστους. Ο ρουχισμός ήταν ανεπαρκής και μια βρύση χρησίμευε για να πλένονται όλα τα ρούχα. 

Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Η πρώτη εκτέλεση στο ¨Παύλου Μελά" πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου του 1941 και η τελευταία στις 16 Σεπτεμβρίου του 1944. 

Στις 5 Ιουλίου του ’41 μια οργανωμένη γερμανική επιχείρηση οδήγησε στη σύλληψη 278 ατόμων. 

Στις 27 Δεκεμβρίου του ’41 μετά από μια πράξη σαμποτάζ στο σιδηροδρομικό δίκτυο και την ανατίναξη του σπιτιού του στενού συνεργάτη των Γερμανών Γεώργιου Πούλου, ο στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης διέταξε την εκτέλεση δώδεκα κρατουμένων στο Παύλου Μελά, ως αντίποινα για το σαμποτάζ για το οποίο ευθύνονταν, σύμφωνα με τους Γερμανούς, οι κομμουνιστές. 

 Από το στρατόπεδο «Παύλου Μελά», την 1η Μάρτιου του 1943, πήραν οι Γερμανοί και εκτέλεσαν 38 αριστερούς – αγωνιστές που κρατούνταν 7 και πάνω χρόνια στις φυλακές και τους οποίους η κυβέρνηση πριν την κατοχή παρέδωσε ομήρους στους κατακτητές τον Απρίλη του 1941. 

Οι 18 απ’ αυτούς ήταν πρώην εξόριστοι, που μεταφέρθηκαν εκεί, από την Ανάφη κι επειδή αρνήθηκαν την πρόταση να δεχτούν τη βουλγαρική υπηκοότητα εκτελέστηκαν. Τους υπόσχονταν πως αν δέχονταν να γίνουν Βούλγαροι υπήκοοι (κατάγονταν από περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας που είχαν παραχωρηθεί στη φασιστική κυβέρνηση της Βουλγαρίας και βρίσκονταν κάτω από τη βουλγαρική κατοχή) θα τους άφηναν αμέσως ελεύθερους. Οι υπόλοιποι ήταν φυματικοί που τους είχαν πάρει από το σανατόριο της Πέτρας – Ολύμπου και τους μετέφεραν στο στρατόπεδο για να τους εκτελέσουν. 

                           6 Ιουνίου 1944, στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» συντελέστηκε ένα ακόμη από τα από τα πολλά εγκλήματα των Γερμανών ναζί στην Ελλάδα: Εκτέλεσαν 104 Έλληνες κρατούμενους ομήρους.

Στις 6 Ιουνίου 1944, στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» συντελέστηκε ένα ακόμη από τα από τα πολλά εγκλήματα των Γερμανών ναζί στην Ελλάδα: Εκτέλεσαν 104 Έλληνες κρατούμενους ομήρους, από διάφορες περιοχές. Στο Ληξιαρχείο Θεσσαλονίκης, που το ερεύνησαν οι Β. Γούναρης και Π. Παπαπολυβίου, είναι καταγραμμένα ότι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς Ναζί κατακτητές στις 6 Ιουνίου 1944, εκατόν τέσσερα ονόματα στα Διαβατά Θεσσαλονίκης.  Το πιθανότερο είναι να υπήρξαν άλλες τρεις εκτελέσεις πατριωτών από τους Ναζί σε άλλο σημείο της Θεσσαλονίκης.  

Σε ότι αφορά τον αριθμό των εκτελέσεων, από τη μέχρι στιγμής έρευνα,  έχει προκύψει ότι αυτές ξεπέρασαν τις εξακόσιες με επτακόσιες, ωστόσο αυτός είναι ένας κατά προσέγγιση αριθμός, που μένει να αναλυθεί περισσότερο. 

Η τελευταία εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1944. 

Το στρατόπεδο "Παύλου Μελά" απελευθερώθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1944, λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. 

Ξεχωριστή είναι η περίπτωση της καταγραφής των όσων συνέβαιναν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» από τον Λεωνίδα Γιασημακόπουλο,  που συνελήφθη από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1943 ως «οργανωτής του ΕΑΜ» στη Θεσσαλονίκη. Κατά το διάστημα του εγκλεισμού του έγραφε καθημερινά -από τον Απρίλιο του 1943 μέχρι την 21η Οκτωβρίου 1944- ημερολόγιο.. Στην πλειοψηφία τους τα ημερολόγια των πρώην εγκλείστων των ναζιστικών στρατοπέδων γράφτηκαν μετά το τέλος του πολέμου. 

Ο κρατούμενος με αριθμό μητρώου φυλακής 4436, Λεωνίδας Γιασημακόπουλος, άφησε στο ημερολόγιο που κρατούσε, μια συγκλονιστική περιγραφή της εκτέλεσης των αγωνιστών της λευτεριάς. 

Σύμφωνα με την εξιστόρησή του, οι μελλοθάνατοι κρατούμενοι συγκεντρώθηκαν στον προαύλιο χώρο του στρατοπέδου, με τη δικαιολογία της μεταφοράς τους στην Κοζάνη. Όταν όμως αντιλήφθηκαν το τι επρόκειτο να επακολουθήσει, δείχνοντας ύψιστο πατριωτικό μεγαλείο, έστησαν χορό, τραγουδώντας το «Έχε γεια καϋμένε κόσμε… και οι Έλληνες δεν ζούνε δίχως την ελευθεριά». 

Οι συγκλονιστικές στιγμές της εκτέλεσης, όπως τις περιέγραψε ο Γιασημακόπουλος:

« Τρίτη 6/6/1944:

Ημέρα φρικτή! Ύστερα από έναν αγωνιώδη και ανήσυχον ύπνον ξύπνησα στας 4 π.μ. με την λαχτάραν να ιδώ τα παιδιά που θα φεύγουν. Σηκώθηκα λοιπόν ετοιμάσθηκα εσπευσμένως και έτρεξα στο κάτω παράθυρον παρακολουθούν και περιμένων την στιγμήν που θα περάσουν οι ταξειδιώται. Στας 5 μ.μ. ήρχισαν να κυκλοφορούν οι φύλακες, όλων όμως τα πρόσωπα είναι συνοφρυωμένα. Και δεν ομοιάζει καθόλου η κΐνησις αυτή με την κίνησιν της 1ης Απριλίου που έγινεν η αποστολή δια την Γερμανίαν, ούτε της τελευταίας. Αντιθέτως περνά η πρώτη ομάς από 13 άτομα συνοδεία δύο φυλάκων και του ατυχούς διερμηνέως Κωνστ. Παπαλεξοπούλου. Ακολουθεί η Δευτέρα ομάς από 6.

Όλοι μεταφέρουν τα πράγματά των. Παραδόξως μόλις τους αφήνουν να νιφθούν στην βρύση και τους μεταφέρουν στην άνω των γυναικείων φυλακών αίθουσαν της αποθήκης, όπου τους εγκλείουν και γίνεται η εξακρίβωσις της ταυτότητάς των. Αλλά εκεί παρίστανται και αρκετοί πεταλάδες (Σημ. Π.Π.: πεταλάδες ήταν οι Γερμανοί στρατιωτικοί χωροφύλακες).

Το πράγμα πλέον γίνεται αντιληπτόν ότι δεν πρόκειται περί αποστολής αλλά αυτόχρημα περί εκτελέσεως. Στους συγκεντρωμένους περνούν ανά δυο τας χειροπέδας. Εν τω μεταξύ οι λοιποί, όσον βλέπουν την τόσον προφυλακτικήν μεταφοράν των, ενόησαν πλέον τι τους περιμένει και γιαυτό ξέσπασαν. Παραδίδουν τα πράγματά των σε γνωστούς. Αφήνουν σημειώματα και παραγγελίες δια τους δικούς των. Και μέσα στην μικρή αυλή το στρώνουν στο χορό τραγουδώντας: «Έχε γεια καημένε κόσμε… και οι Έλληνες δεν ζούνε δίχως την ελευθερίά».

Όλοι νέοι, λεβεντόκορμοι, παλληκάρια με τα όλα των. Ο μικρότερος όλων, Αλέξανδρος Αθ. Βαλαβάνης, ετών 17, φωνάζει στους απομένοντες: «Έχετε θάρρος! Εκδικηθείτε μας! Κάτω οι φασίστες».

Ο φοιτητής της δασολογίας Δημήτριος Μάργαρης εις τον προτείνοντα το πιστόλι του Γερμανόν δια να παύση το τραγούδι του, με περιφρόνηση του είπε: «Τι περιμένεις, τράβα. Τι σημαίνει μισή ώρα μπροστά ή πίσω. Άνανδροι, ψεύτες, δολοφόνοι. Νάστε βέβαιοι πως και η σειρά σας θα έλθει. Η Ελλάς είναι Λερναία Ύδρα και θα σας φάγει. Εμείς είμαστε 100, αλλά πίσω μας αφήνουμε εκατομμύρια και όλοι τους είναι Έλληνες εκδικητές».

Μεταφέρθηκαν εν όλω 98 από το στρατόπεδόν μας και τρεις άλλοι από άλλην φυλακήν. Εν όλω 101 θύματα. Ετοποθετήθησαν σε 6 φορτηγά αυτοκίνητα δεμένοι δύο-δύο χωρίς τα πράγματά των, τα οποία έμειναν στην αποθήκην. Σωστοί ήρωες. Γενναίοι και αδάμαστοι. Πριν ξεκινήσουν, ψάλλουν τον εθνικόν ύμνον, απτόητοι στις φωνές των βαρβάρων συνοδών των…

Στας 8 π.μ.δεν υπήρχαν πλέον εν τη ζωή 101 Έλληνες και ισάριθμα σπίτια από της ώρας εκείνης επενθηφόρησαν. Η σημερινή θανατική εκτέλεσις είναι η πολυαριθμοτέρα όλων του Στρατοπέδου μας. Αλλά και η με την μεγαλυτέραν δολιότητα διενεργηθείσα. Κακούργοι οι εκτελεσταί μετεχειρίσθησαν το ψεύδος και την απάτην ως δέλεαρ και προς αποπλάνησιν και δεν αφήκαν τους μελλοθανάτους ούτε τα θρησκευτικά των καθήκοντα να κάμουν. Το ψεύδος απεκαλύφθη αυτοστιγμεί. Και ο έξω κόσμος έμαθε την φρικτήν είδησιν πριν ήδη συντελεσθεί. Η εκτέλεσις έγινε παρά το 9ον χιλιόμ. της οδού Θεσσαλονίκης-Κιλκίς και εκεί εσχηματίσθησαν οι ανοιγέντες 101 τάφοι του νέου Κατύν. Η φρίκη και η αγωνία εφώληασε πάλιν εις τις καρδιές όλων των κρατουμένων».

Και την επόμενη ημέρα, σημειώνει πάλι στο ημερολόγιό του:

Τετάρτη 7/6/1944

Τι φρικαλέα βραδυά η αποψινή. Και οι τρεις μας απόψε μέσα στο δωμάτιον αγρυπνούμεν κοιμώμενοι και κοιμούμεθα αγρυπνούντες. Προ πάντων ο ιατρός Β.Δάμπασης, μπορεί να πει τις ότι δεν έκλεισε μάτι. Όσες φορές ξύπνησα, τον είδα καθήμενον στο κρεββάτι να κρατά με το ένα χέρι του το κεφάλι του και με το άλλο το δελτίον ταυτότητος του μακαρίτου υιού του Δημητράκη και να κλαίει συνεχώς ολοφυρόμενος. Τον πόνεσε η ψυχή μου κατάβαθα. Πολλές φορές έκλαψα τα εκατόν ένα (101) σπίτια που πένθησαν. Έκλαψα τις εκατόν μία μαννούλες που μαυροφόρεσαν. Έκλαψα την μοίρα μου και την κατάντια μου δεκατρείς μήνες τώρα της φυλακίσεως». 

Μετά την απελευθέρωση του 1944  το στρατόπεδο συνέχισε τη λειτουργία του ως στρατόπεδο του Ελληνικού Στρατού έως το 2005.

Ακολούθησαν κοινωνικοί αγώνες για να διατηρηθεί ως ιστορικός χώρος  αντίστασης και μνήμης και μητροπολιτικό πάρκο της ευρύτερης περιοχής.

Την άνοιξη του 2025, μετά από αγώνες του λαού και των Δήμων, καθυστερήσεις και παλινωδίες των κυβερνήσεων, αναμένεται  να είναι έτοιμη η ανάπλαση του στρατοπέδου και να παραδοθεί στους πολίτες, το  Μητροπολιτικό Πάρκο "Παύλου Μελά". 

Επιμέλεια: Χρήστος Παναγιωτόπουλος 

Πηγές:

 . alt.gr/triti-6-ioynioy-1944-stratopedo-payloy-me

. file:///C:/Users/xristospan/Downloads/40611%20(1).

. https://www.militaire.gr/paylos-melas-kai-larisa-oi-zontanoi-nekroi-aichmalotoi-ton-nazi/

. https://www.occupation-memories.org/bildung/Die-Lehreinheiten/Konzentrationslager/index.html

 Διαβάστε ακόμη

ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ της ΝΑΖΙστικής Γερμανίας στη Ελλάδα (Χαϊδάρι) https://rogmistinenimerosi2.blogspot.com/2024/10/blog-post_907.html

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 80 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ https://rogmistinenimerosi2.blogspot.com/2024/09/80_01849616431.html

Το αφιέρωμα συνεχίζεται με το Δ΄ μέρος

                                                                               Ρωγμή στην ενημέρωση