Ιταλικά και Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης σε Τρίκαλα και Λάρισα (Δ΄ Μέρος του αφιερώματος)

 Η περίοδος της ναζιστικής κατοχής ήταν  οδυνηρή και παραμένει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη του λαού μας.

      Γερμανοί στρατιώτες υψώνουν στην Ακρόπολη των Αθηνών την πολεμική σημαία                               της ναζιστικής Γερμανίας

 

Πέρασαν 80 χρόνια από τότε!

                                                               Και όμως, δεν θέλω να ξεχνώ

Ιταλικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης στα Τρίκαλα

«Κάζα Πρεβεντίβα»: 

Στα ιταλικά σημαίνει «σπίτι του κρατούμενου» και με αυτό το όνομα πέρασε στην ιστορία το ιταλικό στρατόπεδο των Τρικάλων, στα μαύρα χρόνια της Κατοχής. Άρχισε να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο του 1941 και διατηρήθηκε ως τις 18 Μαΐου του 1943 -είκοσι σχεδόν μήνες- οπότε και διαλύθηκε.

 Αρχικά εγκαταστάθηκε σ’ ένα παλιακό δίπατο κτίριο γνωστό ως «μύλος του Κατσάμπα», που βρισκότανε πίσω από τον Σιδηροδρομικό σταθμό, ανάμεσα στις σιδηροδρομικές γραμμές και το ποτάμι της Αγίας Μονής και τρεις μήνες μετά, τον Δεκέμβριο μεταφέρθηκε στην συνοικία Κουτσομύλια κι’ εγκαταστάθηκε στο εκεί δημοτικό σχολείο.

Σ’ αυτό κλείστηκαν στην αρχή κρατούμενοι από τη Θεσσαλία και στη συνέχεια από την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές. Ανάμεσά τους ήταν και πολιτικοί κρατούμενοι, ,πολλοί από τους οποίους, ήταν σημαίνοντα στελέχη του Κ.Κ.Ε

Οι Ιταλοί το είχαν επιτάξει ένα μήνα νωρίτερα σπάζοντας την πόρτα του.

 Με αγγαρεία των κατοίκων της περιοχής Τρικάλων, επισκεύασαν το επάνω πάτωμα, όπου εγκαταστάθηκε η φρουρά των Καραμπινιέρων και είκοσι στρατιώτες, καθώς και η Διοίκηση.

Στο υπόγειο σιδερόφραξαν πόρτες και παράθυρα κι’ έζωσαν με αγκαθωτό σύρμα τον αυλόγυρο. 

Η πρώτη παρτίδα κρατουμένων που έφθασε στο στρατόπεδο, περιελάμβανε 112 νεαρά άτομα, ηλικίας 18-25 χρόνων, όλοι τους σαλταδόροι, που τους είχαν πιάσει στο Βόλο να κάνουν «πλιάτσικο» σε στρατιωτικούς καταυλισμούς, σε λάστιχα αυτοκινήτων κλπ. 

Η πράξη τους αυτή, θεωρήθηκε από τους Ιταλούς κατακτητές «σαμποτάζ».

Οι συνθήκες διαβιώσεως στην «Κάζα Πρεβεντίβα» τον πρώτο καιρό, ήταν πολύ άθλιες.

 Οι κρατούμενοι υπόφεραν από τη βρώμα, την ψώρα και τους ποντικούς.  Τους θέριζε και η πείνα.

 Έτρωγαν ότι τους έστελνε ο Δήμος, συνήθως πράσα, σπανάκι, παντζάρια, κρεμμύδια, μαζί με λίγη λασπωμένη μπομπότα.

Ο Κώστας Στούρνος, γράφει σχετικά στο βιβλίο του: 

Η «Κάζα Πρεβεντίβα» είναι μια φυλακή απ’ τις χειρότερες που μπορεί να φανταστεί και θανατοποινίτης κατάδικος. . Έχει μια μεγάλη ισόγεια σάλα πλακοστρωμένη που πιάνει όλο το ισόγειο και με μια μοναδική πόρτα σιδεροζωσμένη και σιδερόφρακτα παράθυρα. 

Παντού υπάρχει άφθονη ψείρα και μιλιούνια οι ποντικοί.  Και το σπουδαιότερο, δεν έχει συσσίτιο.

 Η ιταλική υπηρεσία του στρατοπέδου, δεν θεωρεί τον εαυτό της υποχρεωμένο να δώσει συσσίτιο στους κρατούμενους. 

Οι κρατούμενοι μένουν ακόμη στη ζωή μ’ ένα μοναδικό πρασόζουμο που το παραχωρεί ο Δήμος Τρικάλων και από ογδόντα δράμια λασπωμένη μπομπότα που είναι η μόνη που υπάρχει τροφή».

Ο Κώστας  Λουλές που ήταν κρατούμενος στην «Κάζα Πρεβεντίβα», θυμάται: 

«Οι εκτελέσεις γίνονταν μπροστά στα μάτια μας στο νεκροταφείο της πόλης που ήταν λίγο πιο πέρα από το στρατόπεδο. 

Μαντεύει κανένας από αυτό και την τρομερή δοκιμασία μας όταν γίνονταν εκτελέσεις. Γίνονταν αυτές το πρωί, σε ώρα που το στρατόπεδο ήταν ανοιχτό.

 Σαν βλέπαμε από μακριά το καμιόνι με το εκτελεστικό απόσπασμα να έρχεται, όλο το στρατόπεδο πάγωνε.

 Και ο καθένας αναρωτιόταν μέσα του: «Να ναι άραγε η σειρά μου;» [1].

  

Στρατόπεδο συγκέντρωσης Λάρισας

Ένα σχεδόν άγνωστο έγκλημα των ιταλικών δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα.  

Η δημιουργία του στρατοπέδου συγκέντρωσης Λάρισας ήταν απόφαση των Ιταλών όταν έφτασαν στη Λάρισα τον Ιούνιο του 1941. Στεγάστηκε στους πρώην στρατώνες του αντιαεροπορικού πυροβολικού, οι οποίοι βρίσκονταν στην περιοχή του αεροδρομίου, περίπου 4,5 χιλιόμετρα από τη Λάρισα, και υπήρξε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην ιταλική ζώνη κατοχής στην Ελλάδα.

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του υπολογίζεται ότι 30.000 κρατούμενοι όχι μόνο από την περιοχή της Θεσσαλίας και της Κεντρικής Ελλάδας, αλλά και από όλη την ιταλική ζώνη κατοχής πέρασαν από τα άθλια και αφιλόξενα κτίσματά του. Υπήρχαν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο αριθμός των κρατουμένων του ξεπερνούσε τα 1.500 άτομα. Με την έναρξη της λειτουργίας του άρχισαν να μεταφέρονται σ’ αυτό αιχμάλωτοι, πολιτικοί κρατούμενοι, κατάδικοι, υπόδικοι, εξόριστοι, όμηροι, αριστεροί, αντάρτες και ύποπτοι.

Μεταξύ των πρώτων έγκλειστων στο στρατόπεδο Λάρισας ήταν και 1.100-1.300 Κρήτες στρατιώτες της 5ης Μεραρχίας πεζικού, οι οποίοι μετά τη συνθηκολόγηση δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν στην Κρήτη και παρέμεναν περιφερόμενοι στην Αθήνα. Τον Ιούλιο του 1941, ύστερα από μια επιχείρηση των Ιταλών, συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στη Λάρισα.  Λέγεται ότι 350 από αυτούς, ελλείψει οργάνωσης, κατόρθωσαν να διαφύγουν τις πρώτες μέρες. 

Οι Ιταλοί δεν σεβάστηκαν τους Κρήτες ως αιχμαλώτους πολέμου. Αντίθετα, παραβίασαν όλους τους τότε ισχύοντες κανόνες περί αιχμαλώτων πολέμου. Κατά το πρώτο δεκάμηνο της λειτουργίας του στρατοπέδου οι Κρήτες της 5ης Μεραρχίας ήταν οι μόνοι κρατούμενοι. Δυστυχώς, είναι ελάχιστα γνωστές οι σκληρές συνθήκες διαβίωσής τους. Οι Ιταλοί επέβαλλαν καταναγκαστική εργασία στις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου για την κατασκευή πολεμικών έργων, οχυρωμάτων και πολυβολείων.

Από την άνοιξη του 1942 στο στρατόπεδο άρχισαν να μεταφέρονται κυρίως κατάδικοι των ιταλικών στρατοδικείων. Στις αρχές του 1943 μεταφέρθηκαν 300 πολιτικοί κρατούμενοι («επικίνδυνοι κομμουνιστές»)  από τις φυλακές της Ακροναυπλίας.

Η δραστηριότητα αυτή του στρατοπέδου κράτησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους Συμμάχους υποχρέωσε τα ιταλικά στρατεύματα να αποσυρθούν. Το στρατόπεδο κρατουμένων έκλεισε, προσωρινά όμως, γιατί ύστερα από μερικούς μήνες δημιουργήθηκε νέο στρατόπεδο, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Η γερμανική κατοχή αποδείχθηκε σκληρότερη και επαχθέστερη της ιταλικής. Οι αθρόες συλλήψεις αντιφρονούντων, χωρίς κανένα ποινικό έρεισμα, κατέληγαν σε εγκλεισμό στο στρατόπεδο κρατουμένων. Έπειτα από συνοπτικές διαδικασίες οι περισσότεροι οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Μεταπολεμικά το θέμα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Λάρισας περιέπεσε σε αφάνεια, καθώς καμία ελληνική κυβέρνηση δεν προσπάθησε να το αναδείξει. Αν και είχε διαπραχθεί ένα αδιαμφισβήτητο έγκλημα πολέμου και θα μπορούσαν να εγερθούν ακόμη και νομικές αξιώσεις κατά τις Ιταλίας,  η ελληνική πολιτεία δεν κινήθηκε προς αυτή την κατεύθυνση, αν και υπάρχουν μαρτυρίες και καταγραμμένοι νεκροί. [2].

Ο νομικός-διεθνολόγος και δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Παπαφλωράτος, σε άρθρο «Στρατόπεδο συγκέντρωσης Λάρισας – Η εξόντωση των Κρητών της 5ης Μεραρχίας Πεζικού», παρατηρεί ότι «ένα από τα χειρότερα εγκλήματα (και σίγουρα το λιγότερο δημοσιοποιημένο) των ιταλικών δυνάμεων κατοχής στη χώρα μας αφορούσε τη μεταχείριση των ανδρών της 5ης Μεραρχίας πεζικού, που είχαν παράνομα αιχμαλωτιστεί.

 Αυτοί μεταφέρθηκαν παράνομα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκεί υπέστησαν πρωτοφανή κακομεταχείριση, με αποτέλεσμα εκατοντάδες από αυτούς να χάσουν τη ζωή τους. Μεταπολεμικά, το συγκεκριμένο έγκλημα πολέμου «θάφτηκε» και δεν αναδείχθηκε από ελληνικής πλευράς. Οι νεκροί αυτοί περιέπεσαν στη λήθη της Ιστορίας, ενώ οι συγγενείς τους έμειναν με δεκάδες αναπάντητα ερωτήματα». [2].

 Σημαντική συμβολή του τοπικού Ελληνικού Ερυθρού. Σταυρού Λάρισας στους κρατούμενους του στρατοπέδου 

Στρατόπεδο συγκέντρωσης Λάρισας. Κλιμάκιο του Ε.Ε Σ Λαρίσης παρουσία Ιταλών αξιωματικών παραδίδει δέματα σε κρατούμενους, μπροστά στο Διοικητήριο του Στρατοπέδου Κρατουμένων. Από το βιβλίο του Αντώνη Φλούντζη: " Στρατόπεδα Λάρισας, Τρικάλων (1941-1944)", σελ. 41. [3].

Στην πολύ άσχημη κατάσταση που  επικρατούσε κατά τη λειτουργία του στρατοπέδου, ήλθε ο Ε.Ε.Σ. Λαρίσας (Ε.Ε.Σ.Λ) να βοηθήσει και επέβαλε ριζική αναδιάρθρωση, με τη δημιουργία νέων υπηρεσιών, οι οποίες περιλάμβαναν τα τμήματα παραλαβής δεμάτων, πληροφοριών, αλληλογραφίας και αποθήκης για την ανακούφιση των κρατουμένων.

Ο πρόεδρος και τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Ε.Ε.Σ. Λαρίσας αφιέρωσαν όλες τις δυνάμεις τους. Προσείλκυσαν κοντά τους μεγάλη ομάδα άρτια εκπαιδευμένων αδελφών νοσοκόμων και πολλούς εθελοντές και ευαισθητοποίησαν τοπικούς παράγοντες στον τομέα της υλικής προσφοράς. Διενήργησαν εράνους, οργάνωσαν φιλανθρωπικές εορτές και συγκεντρώσεις και κέντρισαν τα φιλάνθρωπα αισθήματα εύπορων οικογενειών της πόλης. Με τη δράση τους αυτή ανακούφιζαν τους κρατουμένους στο στρατόπεδο, ιδιαίτερα εκείνους που δεν είχαν γνωστούς, συγγενείς ή φίλους για να τους βοηθήσουν.

Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην υγειονομική περίθαλψη των κρατουμένων του στρατοπέδου. Έπειτα από αλλεπάλληλες οχλήσεις προς την Ιταλική διοίκηση, ο πρόεδρος Μιχαήλ Σάπκας πήρε την άδεια να θέσει σε κανονική λειτουργία νοσοκομείο στο οποίο θα νοσηλεύονταν αποκλειστικά οι ασθενείς κρατούμενοι. Το Νοσοκομείο στεγάσθηκε στις αίθουσες του 7ου Δημοτικού Σχολείου, στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου και ήταν δυναμικότητος 30 κλινών. Η λειτουργία του άρχισε στις 20 Ιανουαρίου 1943 και την ιατρική περίθαλψη είχε αναλάβει ο ιατρός του Δήμου, με προϊσταμένη την αδελφή Ανδρονίκη Νίκου και άλλες δύο νοσοκόμες αποσπασμένες από το Δημοτικό Νοσοκομείο. Τα απαιτούμενα νοσοκομειακά υλικά είχαν αποσταλεί από τα Κεντρικά Γραφεία των Αθηνών του Ε.Ε.Σ. Το νοσοκομείο αυτό λειτούργησε μόλις 9 μήνες, μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου του 1943, όταν έληξε η ιταλική κατοχή. Σημαντική συμβολή του τοπικού Ε.Ε.Σ.Λ. ήταν και η λειτουργία αναρρωτηρίου 20 κλινών μέσα στο στρατόπεδο κρατουμένων. Το προσωπικό του, ιατροί και αδελφές νοσοκόμες, αποτελούνταν κυρίως από τους κρατούμενους. Επίσης τον Οκτώβριο του 1942 ιδρύθηκε πρατήριο παροχής φαρμάκων. Τα φάρμακα προέρχονταν από το Κεντρικό Τμήμα του Ε. Ε. Σ. μέσω του ιατρού Βασιλείου Κούρια από τα Αμπελάκια, ο οποίος ήταν τότε χειρουργός στο Νοσοκομείο του Ε. Ε. Σ. στην Αθήνα.

 Οι εθελοντές του Ε.Ε.Σ. Λάρισας (Ε.Ε.Σ.Λ) εξυπηρετούσαν σε προσωπικά ζητήματα τους κρατούμενους, προμήθευαν καυσόξυλα, ίδρυσαν πρατήριο για την προμήθεια καθημερινών αντικειμένων, έκτισαν αρτοποιείο για την παρασκευή ψωμιού, δημιούργησαν κουρείο, δανειστική βιβλιοθήκη και πολλά άλλα, για την ανακούφιση και την όσο το δυνατόν ανετότερη διαβίωσή τους.

 Ιδρύθηκε Γραφείο Αιχμαλώτων, για το οποίο δαπανούσαν σημαντικά ποσά για την παροχή επιδομάτων στους ίδιους αλλά και σε οικογένειες αιχμαλώτων και εξαφανισμένων και πρόσφεραν ατομικά δέματα και τρόφιμα στους κρατούμενους, τα οποία αποστέλλονταν από την Αθήνα.

Η δραστηριότητα αυτή του στρατοπέδου κράτησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους συμμάχους υποχρέωσε τα ιταλικά στρατεύματα να αποσυρθούν.

Το στρατόπεδο κρατουμένων έκλεισε, προσωρινά όμως, γιατί μετά από μερικούς μήνες δημιουργήθηκε νέο στρατόπεδο, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς κατακτητές.

Η γερμανική κατοχή αποδείχθηκε σκληρότερη και επαχθέστερη της ιταλικής. Οι αθρόες συλλήψεις αντιφρονούντων χωρίς κανένα ποινικό έρεισμα, κατέληγαν σε εγκλεισμό στο στρατόπεδο κρατουμένων. Έπειτα από συνοπτικές διαδικασίες οι περισσότεροι οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα και τα εγκληματικά αυτά γεγονότα κατατρόμαζαν και φόβιζαν τους Λαρισαίους [1].

Στις 23 Οκτωβρίου 1944 ήλθε η ώρα που οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τη Λάρισα. Οι μεγάλες ποσότητες εφοδίων που είχαν συγκεντρώσει οι κατακτητές σε δώδεκα αποθήκες της πόλης, έπειτα από σύντομες διαβουλεύσεις των Γερμανών με τον πρόεδρο Μιχαήλ Σάπκα, παραδόθηκαν στο τοπικό τμήμα του Ε.Ε.Σ.Λ για να διατεθούν στους άπορους της πόλης, εφ’ όσον δεν επαρκούσαν τα μεταφορικά μέσα που διέθεταν για να τα παραλάβουν μαζί τους κατά την οπισθοχώρηση.

 Ένα μεγάλο μέρος των εφοδίων των Γερμανών περιήλθε στην κατοχή του ΕΛΑΣ, ο οποίος μπήκε στη Λάρισα ανεμπόδιστα μέσα σε κλίμα αποθέωσης, αμέσως μετά την αποχώρησή τους [4].

 Επιμέλεια: Χρήστος Παναγιωτόπουλος 

ΠΗΓΕΣ:

Οι Ιταλοί στη Λάρισα και τα Τρικαλα https://www.militaire.gr/paylos-melas-kai-larisa-oi-zontanoi-nekroi-aichmalotoi-ton-nazi/  [1].

Ιστορία Εικονογραφημένη τεύχος 661 Ιουλίου 2023. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα https://istoria.gr/2023/07/04/simeioma-syntaksis-661/  [2].

Αντώνης Φλούντζης, Στρατόπεδα Λάρισας - Τρικάλων (1941-1944).Η γέννηση του αντάρτικου στη Θεσσαλία, Αθήνα, 1977. [3].

 Σάπκας Μιχαήλ, Πεπραγμένα του εν Λαρίση Τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού από της ιδρύσεώς του κατά το 1922, μέχρι της 30ης Ιουνίου 1955, εν Λαρίση, 30 Ιουνίου 1955. [4].

 

Διαβάστε ακόμη

Στρατόπεδα Συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής. Γ΄ Μέρος του αφιερώματος 

 https://rogmistinenimerosi2.blogspot.com/2024/10/blog-post_54.html 

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 80 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ 

https://rogmistinenimerosi2.blogspot.com/2024/09/80_01849616431.html  

                                                                          Ρωγμή στην ενημέρωση