Στα σταυροδρόμια της φιλοσοφίας και της πολιτικής

                                                                               Φωτο/αρχείου: Ευτύχης Μπιτσάκης 

 

                                                                                                                           ΑΠΟΨΗ 

      Του Θεόδωρου Γεωργίου*

 

Ο θάνατος του κορυφαίου διανοητή της εποχής μας (19 Αυγούστου 2025) βύθισε την επιστημονική κοινότητα του τόπου μας και την πολιτική κοινωνία της εποχής μας σε βαθύ πένθος. 

Διαβάζω τις φράσεις που έγραψε, μεταξύ πολλών άλλων, ο μαθητής του Βασίλης Μπρουμάς (βλ. «Εφ.Συν.», 21 Αυγούστου): «Μίλησε στον νου και στις ψυχές των ανθρώπων, ξεκαθάρισε τις έννοιες της ιστορικά και κοινωνικά προσδιοριζόμενης ανθρώπινης φύσης και ανθρώπινης ουσίας». Και επεξεργάστηκε, προσθέτω, ένα επιστημονικό-πολιτικό σχέδιο καταπολέμησης του «κοινωνικού κακού» (των κοινωνικών ανισοτήτων, της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο κ.λπ.) και τελικά ένα πρόγραμμα κοινωνικής απελευθέρωσης του ανθρώπου.

Στον πυρήνα της θεωρητικής και πολιτικής προβληματικής του Μπιτσάκη βρίσκεται η ιδέα της ιστορικής συγκυρίας. Σε μακροεπίπεδο, αλλά και σε μικροεπίπεδο. Ο άνθρωπος ως συνείδηση διαμορφώνει την ιστορικο-κοινωνική πραγματικότητα, αλλά και το ίδιο του το Είναι καθορίζει τη συνείδησή του. Αυτή η θέση του Μαρξ αποτελεί το θεμέλιο της θεωρίας του Μπιτσάκη. Αυτή η θεμελιώδης κατηγορία (με την αριστοτελική έννοια του όρου) χαρακτηρίζει τη φιλοσοφική σκέψη και την πολιτική πράξη του στοχαστή.

Πράγματι ο Μπιτσάκης αφιερώνεται ως φιλόσοφος και ως πολιτικός να επιλύσει τον «γρίφο» που ονομάζεται σχέση θεωρίας και πράξης. Από τον τύπο σύνδεσης ή ορθότερα διαμεσολάβησης που θα επιτευχθεί ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη εξαρτάται ο τύπος της κοινωνίας που «κατασκευάζουμε» για να ζήσουμε ως ελεύθεροι άνθρωποι.

Το πρόταγμα της κοινωνικής απελευθέρωσης του ανθρώπου ανάγεται, κατά τον Μπιτσάκη, στη θετική διαμεσολάβηση θεωρίας και πράξης. Τι σημαίνει αυτή η διαμεσολάβηση; Εάν τα κοινωνικά πράγματα «κατασκευάζονται» από τα ανθρώπινα μυαλά, αλλά και εάν ταυτόχρονα το ανθρώπινο πνεύμα είναι δημιούργημα της ύλης (φυσικής και κοινωνικής), επόμενο είναι τότε να συμπεράνει κανείς ότι η ανεύρεση του κανόνα της θετικής διαμεσολάβησης ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη είναι το μεγάλο ζητούμενο για μια δίκαιη κοινωνία και για μια ανθρώπινη ζωή.

Η θεωρητικο-πολιτική αυτή καινοτομία του Μπιτσάκη αποκτά στις μέρες μας ιδιαίτερη σημασία. Και αυτό συμβαίνει επειδή σήμερα έχουμε ως κοινωνία παραιτηθεί από το αίτημα της εγγενούς θετικής διαμεσολάβησης θεωρίας και πράξης, με αποτέλεσμα η θεωρία (η φιλοσοφία, η σκέψη, ο στοχασμός) να καθίσταται ολοένα και περισσότερο φτωχή (να μην παράγει δημιουργικές ιδέες) και από την άλλη ταυτόχρονα να ζούμε σε μια εποχή όπου η πολιτική (ως απόφαση και πράξη) αντικαθίσταται από την τεχνοκρατία (κλασικό παράδειγμα η πολιτική του Τραμπ, η οποία έχει διαρρήξει τους δεσμούς της με τη θεωρία!).

Προσπάθησα να σκιαγραφήσω σε γενικές γραμμές το θεμελιώδες πρόβλημα (τη βασική ιδέα της σκέψης του) με το οποίο καταπιάστηκε ο Μπιτσάκης σε όλη τη διάρκεια της επιστημονικής και πολιτικής ζωής του. Θα ήταν παράλειψή μου να μην αναφερθώ στην προσωπικότητά του. Ο Ευτύχης Μπιτσάκης υπήρξε ένας «θαυμάσιος άνθρωπος». Η προσωπική γνωριμία μου μαζί του, αλλά και οι επιστημολογικές συναναστροφές μας, όπως και οι πολιτικές συζητήσεις μας αποτελούν για μένα ανεξαργύρωτες στιγμές της ζωής μου. Θα είναι για τις μελλοντικές γενιές μια «φωτεινή μορφή» κορυφαίου στοχαστή και πολιτικού αγωνιστή στους «ζοφερούς καιρούς» που ζούμε.

*Πολιτικός φιλόσοφος

Αναδημοσίευση απο efsyn.gr - 1/9/2025

                                                                                     Ρωγμή στην ενημέρωση