ΒΥΡΩΝΑΣ: 100 χρόνια από την μικρασιατική καταστροφή - Η ιστορία του Ταπητουργείου
- Οι πρόσφυγες το 1922 στον Βύρωνα
- Το «Ταπητουργείο»: χώροι παραγωγής του χθες, παραγωγικοί χώροι του σήμερα
Ταπητουργείο 1960 - Φωτό: Γ. ΤΖ.
Ταπητουργείο 2022, Φωτό Γ. ΤΖ.
Την Τέταρτη 16 Φεβρουάριου 2022 στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο, στην αρχιτεκτονική σχολή, η φοιτήτρια Φανή Ποταμίτη παρουσίασε την διπλωματική της εργασία με θέμα «Πλατεία Ταπητουργείου Βύρωνα». Αφορά το γνωστό σε όλους Ταπητουργείο, που δημιούργησε η οικογένεια Μωράλογλου, στον συνοικισμό το 1923, δίνοντας δουλειά και ζωή στους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν από τη Μικρά Ασία.
Η Φανή που γεννήθηκε και ζει στην Καισαριανή, επηρεασμένη από το στοιχείο των προσφυγικών γειτονιών επέλεξε να ασχοληθεί και να αναδείξει το εργοστάσιο Ταπητουργίας, την πλατεία με τη θεατρική μορφή της που διαμορφώθηκε το 1978-1980 δίπλα στο εργοστάσιο και την παιδική χαρά που βρίσκεται στο πάνω και πίσω μέρος της πλατείας. Στη μελέτη της, βασίστηκε στην αξία της έννοιας της γειτονιάς, συνδέοντάς τη με τα μουσικά ακούσματα της ΡΑΠ μουσικής, που έχει παράδοση στο Βύρωνα και με στίχους που αναφέρονται στην καθημερινότητα της γειτονιάς.
Με το μεστό και ευγενικό της λόγο ανέδειξε την ιστορικότητα του τόπου, συνδεδεμένη με τη ζωή των προσφύγων που ήρθαν στο Βύρωνα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και έβαλαν τις βάσεις ώστε να υπάρχει ο σημερινός Βύρωνας, ο Βύρωνας της προσφυγιάς, της Εθνικής Αντίστασης και των κατοπινών και σημερινών κοινωνικών αγώνων.
Μέσα από την παρουσίαση του Ταπητουργείου αναδείχθηκε όλη η διαδρομή της ιστορίας της πόλης και των ανθρώπων της. Μίλησε για τον Βύρωνα που συναντιούνται και συμβιώνουν αρμονικά πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία με τους εσωτερικούς μετανάστες μετά το 1960, αλλά και τους σημερινούς μετανάστες και πρόσφυγες. Όλοι μαζί συνυπάρχουν και διαμορφώνουν τη σημερινή, γεμάτη ζωή γειτονιά του Βύρωνα.
"Αραπάκια" - «ΤΑΠΗΤΟΥΡΓΕΙΟ» ΒΥΡΩΝΑ
Η ονομασία της μετέπειτα πλατείας "Ταπητουργείου" και σήμερα "Εθνικής Αντίστασης" σαν χώρος (αλάνα χωμάτινη) οι Βυρωνιώτες την ονόμαζαν "Αραπάκια" από την ομώνυμη ταβέρνα επί της οδού Ραιδεστού. Ο χώρος αυτός επετειακά φιλοξενούσε τις εγκαταστάσεις από "αλογάκια" (καρουσέλ), "βάρκες", σκοποβολή με αεροβόλα κλπ....στα πασίγνωστα «Αραπάκια» στην πλατεία Ταπητουργείου, το 1954 έγινε μεγάλο γλέντι προς τιμή της μεγάλης Εθνικής ομάδας της Ουγγαρίας, της θρυλικής «ταξιαρχίας» του Φέρενς Πούσκας. Από κει ξεκίνησε και το ειδύλλιο του «καλπάζοντος συνταγματάρχη» με τον Παναθηναϊκό.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” του συγγραφέα Απόστολου Κοκόλια
Το «Ταπητουργείο», το οποίο δομήθηκε το 1923, συνδέεται με τη ζωή στη γειτονιά, με την εργασία και την οικονομία. Το ισόγειο ανήκε στους αδερφούς Μωράλογλου και ήταν εξοπλισμένο με κατάλληλα μηχανήματα ώστε να μπορεί να απασχολεί έως 40 εργαζόμενους. Εργάστηκαν σε αυτό νέα κορίτσια και αγόρια στους αργαλειούς, στα πλυντήρια και τα στεγνωτήρια και έμαθαν την τέχνη.
Στην πρόσοψη του κτιρίου, από την είσοδο της οδού Βαϊνδηρίου, στο ισόγειο, λειτουργούσε για πάρα πολλά χρόνια (δεκαετία 1980), το μικρό τσαγκαράδικο του Μικρασιάτη Γιάννη Τζανιδάκη που γνώριζε την τέχνη από την Μικρά Ασία.
Το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων, τον Σεπτέμβρη του 1922 ιδρύει Τμήμα Προσφύγων και επιδίδεται στην περίθαλψή τους. Αναλαμβάνει την εποπτεία καταυλισμών, διανέμει τρόφιμα και ένδυση, επιβλέπει την καθαριότητα.
Επίσης, παρέχει βοήθεια στις γυναίκες ώστε να ενταχθούν στον εργασιακό βίο. Σ’ αυτό το πλαίσιο ιδρύει σε διάφορες περιοχές της χώρας εργαστήρια (χειροτεχνίας, ασπρορούχων πολυτελείας, κεντημάτων, δαντελών, βιβλιοδετικής, παιχνιδιών) στα οποία κορίτσια και γυναίκες εργάζονται μαθαίνοντας μια χρήσιμη για το μέλλον τους τέχνη, με χαμηλή συνήθως αμοιβή.
Ο πρώτος όροφος του κτιρίου του Ταπητουργείου έκτασης 148 τ.μ. παραχωρήθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων και εκεί δημιουργήθηκε ένα εργαστήριο κεντημάτων. Σ’ αυτόν τον χώρο, οι γυναίκες και τα κορίτσια του Βύρωνα είχαν τη δυνατότητα να εξειδικευτούν στη συγκεκριμένη τέχνη.
…Από τα μέσα της 10ετίας του 1960 και μέχρι το 1970 περίπου ο χώρος ήταν κάτω από τη διαχείριση ομάδας κοινωνικών λειτουργών (θυμάμαι την επικεφαλής κ. Βρέτη Σοφία). Ο χώρος διέθετε πινγκ-πονγκ, σκάκι και διάφορα επιτραπέζια. Ακόμη κάναμε εκδηλώσεις χορευτικές, κάτι σαν πάρτι, γενικά θα έλεγα ότι ήταν ένας αρκετά δημιουργικός χώρος για την περιοχή μας.....
Από προσωπική μαρτυρία του Γ. Τζ.
….Στην ταινία: Χαϊδάρι, ώρα 3:30 αποδράσατε (1967) στο 1,17'' η σκηνή εξελίσσεται μπροστά στη ταβέρνα "Αραπάκια" (φαίνεται το Ταπητουργείο).Στα γυρίσματα της ταινίας στο συγκεκριμένο σημείο ήμουν παρών, όπως και όλη η πιτσιρικαρία της γειτονιάς…..
Από προσωπική μαρτυρία του Γ. Τζ.
Αργότερα και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 το χρησιμοποιούσαν ως χώρο συνεύρεσης, εκδηλώσεων κ.λ.π. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε ο χώρος και παρέμεινε κλειστός.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 μια ομάδα νέων ανθρώπων προχώρησε σε κατάληψη του χώρου στον πάνω όροφο του Ταπητουργείου και ο χώρος διαμορφώθηκε σε στέκι νεολαίας.
Την πρωτοβουλία αυτή αγκάλιασε ο τότε δήμαρχος Δημήτρης Νικολαΐδης με καταγωγή από την Μ. Ασία και η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς στήριξε οικονομικά τον δήμο. Έτσι διαμορφώθηκε ο χώρος σε στέκι νεολαίας του Δήμου.
Για χρόνια το Στέκι Νεολαίας λειτούργησε με αυτοδιαχείριση από επιτροπή νεολαίας και αποτέλεσε πόλο έλξης ενός τμήματος της νεολαίας του Βύρωνα, των μαθητών και των φορέων της πόλης. Στο χώρο έγιναν και οι πρώτοι πολιτικοί γάμοι στο Βύρωνα.
Δυστυχώς, αργότερα, καθώς κέρδιζε έδαφος στην ελληνική κοινωνία η αντίληψη της επιχειρηματικότητας των δήμων, η λογική του Δήμου επιχείρησης, η τότε δημοτική αρχή με δήμαρχο τον κ. Νίκο Ρογκάκο μετέτρεψε το στέκι νεολαίας σε παιχνιδούπολη, όπου οργανώνονταν πάρτι και άλλες δραστηριότητες με στόχο να επιφέρει έσοδα στο δήμο.
Ήταν ένας στόχος που ποτέ δεν ευοδώθηκε και γρήγορα κατέληξε σε κλείσιμο της παιχνιδούπολης. Είχε όμως, ήδη, οδηγήσει στο να απαξιωθεί ο χώρος και να απομακρυνθεί από αυτόν η νεολαία της περιοχής και μάλιστα το πιο ζωντανό κοινωνικά τμήμα της.
Μέχρι και τα χρόνια της οικονομικής κρίσης, μετά το 2010, το Ταπητουργείο συνέχιζε να λειτουργεί.
Πλάι στο Ταπητουργείο (μεσολαβεί η οδός Ραϊδεστού) δημιουργήθηκε η πλατεία Ταπητουργείου, η οποία σήμερα ονομάζεται πλατεία Εθνικής Αντίστασης.
Πλατεία Ταπητουργείου - Εθνικής Αντιστασης 2022, Φωτό, Γ. ΤΖ.
Στο πάνω μέρος της πλατείας επί δημαρχίας Νίκου Χαρδαλιά τοποθετήθηκε μνημείο στη μνήμη των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, (η πλατεία πλέον μετονομάστηκε σε πλατεία Εθνικής Αντίστασης).
Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, Φωτό Γ. ΤΖ.
Στην είσοδο της πλατείας είναι τοποθετημένη η προτομή του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης- δημοσιογράφου Κώστα Καραγιώργη.
Για να διαμορφωθεί ο λόφος σε πλατεία, βοηθώντας το Δήμο, κάτοικοι του Βύρωνα προσέφεραν και προσωπική εργασία.
Πλατεία Ταπητουργείου - Εθνικής Αντίστασης, Φωτό Γ. ΤΖ.
Η πλατεία, κτισμένη πάνω στο λόφο, έχει αμφιθεατρική μορφή και αποτελεί τον τόπο που γίνονται σχεδόν όλες οι δημόσιες κοινωνικές, πολιτιστικές, πολιτικές εκδηλώσεις στην πόλη, ενώ είναι και πόλος έλξης των κατοίκων στην περιοχή του κέντρου του Βύρωνα. Στο πάνω και πίσω μέρος της πλατείας δημιουργήθηκε η παιδική χαρά.
Παιδική Χαρά 2022, Φωτό Γ. ΤΖ.
Παιδική Χαρά 2022, Φωτό Γ. ΤΖ.
Τα τρία αυτά στοιχεία (Ταπητουργείο, Πλατεία, Παιδικη Χαρά) που έχουν σήμερα αυτοτέλεια στη λειτουργία τους, διαμορφώνουν ταυτόχρονα και ένα σύνολο που η Φανή στην πτυχιακή της εργασία όχι μόνο αναδεικνύει με επιτυχία, αλλά και προτείνει, σεβόμενη την ιστορικότητα του χώρου, να διαμορφωθεί ως ένας ενιαίος τόπος επικοινωνίας, συνύπαρξης, παιχνιδιού και καλλιτεχνικής παραγωγής.
Η μελέτη της Πλατείας Ταπητουργείου: οι δημόσιοι χώροι ως τόποι παραγωγικοί
Η πρόταση σχεδιασμού για την πλατεία Ταπητουργείου (Εθνικής Αντίστασης) και το κτίριο του Ταπητουργείου Βύρωνα βασίζεται στη διερεύνηση της έννοιας της γειτονιάς και ειδικότερα του τρόπου που λειτουργούν οι δημόσιοι χώροι της ως πόλοι επικοινωνίας και συλλογικής ζωής. Κάθε γειτονιά έχει πολλαπλά νοήματα, βιωμένους χώρους, καθημερινές ιστορίες, μνήμες, χρήσεις, ανάγκες. Διαθέτει παρακαταθήκες τόσο υλικές και χωρικές (ένα υπάρχον μνημείο, ένα παλιό κτίριο, ένα θεατράκι που αποτέλεσε κι αποτελεί σημείο συνάντησης), όσο και θεωρητικές (μνήμες που δεν φαίνονται αλλά ακόμα υπάρχουν, συλλογικά αντανακλαστικά, παραδόσεις) και είναι αυτές οι παρακαταθήκες που, μαζί με τις ανάγκες που οφείλουν να ικανοποιούνται, καθορίζουν και επιβάλλουν τον τρόπο σχεδιασμού.
Οι γειτονιές και πόσο μάλλον ο Βύρωνας, με τις πολλαπλές του μνήμες (από την προσφυγική του δόμηση στην Εθνική Αντίσταση), την κληρονομιά συλλογικής δράσης και αλληλεγγύης, την σχετική επιβίωση από την έντονη τουριστικοποίηση και τον “αστικό εξευγενισμό”, αλλά ακόμη και τα καθαρά δομικά του χαρακτηριστικά (συνύπαρξη υψηλών πολυκατοικιών με μερικώς διασωσμένα προσφυγικά κτίρια, όπως άλλωστε είναι και το Ταπητουργείο), δεν είναι λευκό χαρτί πάνω στο οποίο μπορεί κανείς να σχεδιάσει αυτόβουλα και αποκομμένα. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που πρέπει με προσοχή να επηρεάζουμε και να υπηρετούμε, αλλάζοντας και παράλληλα διατηρώντας, με άξονα και στόχο την ίδια τη γειτονιά.
Πλατεία Ταπητουργείου - Εθνικής Αντίστασης, Φωτό Γ. ΤΖ.
Η πλατεία Ταπητουργείου είναι ένας ιστορικός δημόσιος χώρος του Βύρωνα και τριχοτομείται στα μέρη της κυρίως πλατείας (θεατράκι), της παιδικής χαράς Ραιδεστού και του ίδιου του Ταπητουργείου, που αποτέλεσε ένα από τα πρώτα έργα υποδομής του Βύρωνα. Αντίστοιχες βιομηχανίες δομήθηκαν και σε πολλές προσφυγικές περιοχές, αποσκοπώντας στην απασχόληση του εργατικού δυναμικού των προσφύγων, ενώ στην Ελλάδα σηματοδότησαν και την ένταξη των γυναικών στην (εξω-οικιακή) αγορά εργασίας. Στον πρώτο όροφο του Ταπητουργείου λειτουργούσαν βαφεία και πλυντήρια (απασχόληση αντρών), ενώ στον δεύτερο όροφο οι γυναίκες εργάτριες δούλευαν σε επιτοίχιους αργαλειούς. Η κύρια είσοδος του κτιρίου βρίσκεται επί της σημερινής οδού Βαϊνδηρίου, δύσκολα προσβάσιμη και μη ορατή λόγω της έλλειψης πεζοδρομίου και της υψηλής δόμησης γύρω του.
Η πρόταση αποσκοπεί πρωτίστως στην ενοποίηση του τρίπτυχου πλατείας – παιδικής χαράς – κτιρίου και τη διαμόρφωση του κτιρίου του Ταπητουργείου ως ενεργού χώρου καλλιτεχνικής παραγωγής (με καλλιτεχνικά εργαστήρια, βιβλιοθήκη, μικρό χώρο εκδηλώσεων και χώρο ηχογραφήσεων).
- Στόχος είναι η κύρια είσοδος του κτιρίου να γίνεται πλέον από την πλατεία (παλιά πίσω είσοδος), όπου με την αφαίρεση της υπάρχουσας οδού Ραιδεστού (με εφικτή πρόβλεψη για την κυκλοφορία και πρόσβαση των γύρω πολυκατοικιών), θα μπορέσει το κτίριο να λειτουργεί ως αρμονική συνέχεια του υπαίθριου δημόσιου χώρου.
- Διαμορφώνεται έτσι ένα νέο σημείο συνάντησης στην κορυφή του μικρού λόφου, όπου προτείνεται, συμπληρωματικά με τα υπάρχοντα μνημεία Εθνικής Αντίστασης και προτομής Κώστα Καραγιώργη και η πρόσθεση μνημείου γυναικείας εργασίας (σε νοηματική συνέχεια του υπάρχοντος μνημείου εργασίας Βύρωνα). Έτσι επιτυγχάνεται ο εμπλουτισμός της ορατής μνήμης για την γειτονιά.
- Με την απομάκρυνση της οδού, θα είναι επίσης εφικτή και ασφαλής η αποδέσμευση της παιδικής χαράς από την έντονη περίφραξη, η καλύτερη διαμόρφωση πιο βατών προσβάσεων (που λόγω υψομετρικής διαφοράς είναι σημαντικές), ενώ έχει μελετηθεί και η σωστή χρήση φύτευσης και βραδινού φωτισμού ώστε να μπορούν οι χώροι να είναι λειτουργικοί για όλους και όλες τις ώρες.
- Η διατήρηση του μικρού θεάτρου της πλατείας είναι απαραίτητη, όχι μόνο λόγω της χρήσης του, αλλά και λόγω της παρακαταθήκης που έχει αφήσει μέσω των τόσων διοργανώσεων, συζητήσεων και εκδηλώσεων που έχει στεγάσει και συνεχίζει να στεγάζει.
- Τέλος, η παλιά μνημειακή είσοδος του Ταπητουργείου μπορεί με μικρά επίπεδα να διαμορφωθεί ως ένας τόπος “οικειοποιήσιμος”, γειτονικός και καθημερινός, φυτεμένος με λουλούδια και θάμνους αυλής (με πρόταση στο ισόγειο για κουζίνα με εξωτερική αυλή, χώρους υγιεινής και ανοιχτή δανειστική βιβλιοθήκη). Η μονοδρόμηση, μάλιστα, της οδού Βαϊνδηρίου θα μπορέσει να αποδεσμεύσει τον απαραίτητο χώρο προς διαμόρφωση του ανύπαρκτου πεζοδρομίου.
Συνοψίζοντας, λοιπόν, οι βασικοί άξονες του σχεδιασμού είναι η ενοποίηση της πλατείας, η ενεργοποίηση του κτιρίου ως δημόσιου χώρου καλλιτεχνικής παραγωγής και η επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων που δυσχεραίνουν την καθημερινότητα και αποκλείουν χρήστες. Γιατί είναι απαραίτητο, στο Βύρωνα αλλά και σε κάθε γειτονιά, όχι μόνο να ικανοποιούμε το δικαίωμα των κατοίκων στον ανοιχτό δημόσιο χώρο, διατηρώντας τους υπάρχοντες χώρους, αλλά και να το υπερασπιζόμαστε εμπράκτως, στοχεύοντας στην συνεχή βελτίωση, διεύρυνση και απόδοσή τους στη γειτονιά.
Η διπλωματική εργασία «Πλατεία Ταπητουργείου Βύρωνα: η γειτονιά ως έννοια παραγωγική» έγινε στα πλαίσια της αρχιτεκτονικής ΕΜΠ, με επιβλέποντα καθηγητή τον Σ. Σταυρίδη και θα δημοσιευτεί ολόκληρη στο ψηφιακό αποθετήριο ΕΜΠ. https://dspace.lib.ntua.gr
Ρωγμή στην Ενημέρωση
Δεν υπάρχουν σχόλια