Η Καθαρά Δευτέρα, τα “Κούλουμα“, το πέταγμα του Χαρταετού και η λαγάνα

 

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάς και την έναρξη της σαρακοστιανής νηστείας. 

Η αφετηρία της Σαρακοστής είναι για τη χώρα μας μια ιδιαίτερη μέρα και γιορτάζεται κατά κύριο λόγο με διάφορα σαρακοστιανά εδέσματα, με την παραδοσιακή λαγάνα, την ταραμοσαλάτα και τις ελιές. 

Την ημέρα αυτή εξέρχονταν όλοι οικογενειακώς στην ύπαιθρο, έστρωναν κάτω στη γη και έτρωγαν νηστίσιμα φαγητά όπως χαλβά, ελιές, ταραμά και -φυσικά- λαγάνα.

Μια άλλη εκδοχή για την “Καθαρά Δευτέρα” είναι πως ονομάστηκε έτσι επειδή οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σκεύη τους όλη μέρα από το φαγοπότι της αποκριάς. Στη συνέχεια τα κρεμούσαν στη θέση τους, όπου και παρέμεναν μέχρι τη λήξη της νηστείας. 

 

Τα “Κούλουμα» Για την ετυμολογία του ονόματος, υπάρχουν πολλές απόψεις.

Τα κούλουμα είναι ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαράς Δευτέρας.  Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, λαογραφο, τα “Κούλουμα” προέρχονται από τη λατινική λέξη “Culumus” που σημαίνει αφθονία, αλλά και το τέλος, δηλαδή το τέλος της αποκριάς.

Κατά μερικούς προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ φαγοπότι με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής περιόδου της αποκριάς. 

Σύμφωνα όμως με τον Α. Καμπούρογλου – ιστοριογράφο,  ο όρος «Κούλουμα» είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna, κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής (που πιθανολογείται κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας).

 Ό,τι κι αν σημαίνει όμως, η λέξη «Κούλουμα» στις μέρες μας παραπέμπει σε ημέρα διασκέδασης, φαγητού και οικογενειακής συνύπαρξης.

Η χαρά όλων, αλλά ιδιαίτερα των παιδιών είναι το πέταγμα του χαρταετού, που θέλει ιδιαίτερη μαστοριά και ιδανικές καιρικές συνθήκες, ως μια επιθυμία του ανθρώπου να διώξει μακριά το κακό.

Το πέταγμα του χαρταετού

Ο χαρταετός έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Τον 4ο αιώνα π.Χ., ο μαθηματικός και αρχιμηχανικός Αρχύτας (440-360 π.Χ.), από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας, χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον χαρταετό και λέγεται ότι ήταν ο εφευρέτης του.

Όποιος κι αν είναι ο πραγματικός συμβολισμός του, το βέβαιο είναι ότι είναι το πέταγμα του χαρταετού προσφέρει χαρά και διασκέδαση σε μικρούς και μεγάλους!

 Η λαγάνα

Το παραδοσιακό έθιμο της λαγάνας παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο νηστίσιμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας. 

Η λαγάνα είναι άζυμος άρτος, που σημαίνει ότι παρασκευάζεται χωρίς προζύμι και φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο, υπό την καθοδήγηση του Μωυσή.

Έκτοτε, επιβαλλόταν από τον Μωσαϊκό Νόμο για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.

Η ιστορία της λαγάνας διατρέχει όλη τη διατροφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Το έθιμο της λαγάνας παρέμεινε αναλλοίωτο ανά τους αιώνες και συνηθίζεται να παρασκευάζεται και να καταναλώνεται κατά την Καθαρά Δευτέρα, την Πρωτονήστιμη Δευτέρα της Σαρακοστής.  

                                                                                             Ρωγμή στην ενημέρωση