ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ Την πρωτοχρονιά του 1822 ψηφίζεται το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα

 - Το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος

Την πρωτοχρονιά του 1822 ψηφίζεται από την A’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα. Μεταξύ άλλων, καθορίζει το γαλάζιο και το λευκό ως τα χρώματα της ελληνικής σημαίας.

Όλα τα Συντάγματα της Εθνεγερσίας διακήρυσσαν το δημοκρατικό (αβασίλευτο) χαρακτήρα του πολιτεύματος και περιείχαν εκτενείς καταλόγους θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ωστόσο, στο πλαίσιο ανάδειξης των πρώτων κομματικών σχηματισμών στην Ελλάδα υπό την επήρεια των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) η επικρατούσα πολιτική αντιπαράθεση οδήγησε σύντομα στην εμφύλια διαμάχη (1823-1825), εξέλιξη η οποία υπονόμευσε την εφαρμογή των υιοθετηθέντων από τις Εθνικές Συνελεύσεις των Ελλήνων Συνταγμάτων.

Η υιοθέτηση των Συνταγμάτων της Εθνεγερσίας συντελέστηκε στις ιδιόμορφες πολιτικές συνθήκες του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Την αρχική ευφορία που δημιούργησε η ανάκτηση της κρατικής υπόστασης από το μέχρι τότε υπόδουλο έθνος διαδέχθηκαν οι περιπλοκές που δημιούργησε η διεκδίκηση της πολιτικής εξουσίας σε επαναστατικές συνθήκες. Ήδη από τους πρώτους μήνες της Επανάστασης άρχισαν να δημιουργούνται πόλοι εξουσίας. Προύχοντες και οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των νησιών, αλλά και Φιλικοί αποτέλεσαν τους κυριότερους πολιτικούς δρώντες στην επαναστατημένη Ελλάδα.

Στον πολιτικό βίο του επαναστατημένου έθνους δεν άργησαν να εμπλακούν οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), οι οποίες, ασκώντας την επιρροή τους στους διαμορφούμενους πόλους εξουσίας, συνέβαλαν στη σύμπηξη των πρώτων κομματικών σχηματισμών στην Ελλάδα (φιλοαγγλικού, φιλογαλλικού, φιλορωσικού). Σε αυτά τα πολιτικά και θεσμικά συμφραζόμενα, η πολιτική αντιπαράθεση οδήγησε σύντομα στην εμφύλια διαμάχη (1823-1825), εξέλιξη η οποία υπονόμευσε την εφαρμογή των υιοθετηθέντων από τις Εθνικές Συνελεύσεις των Ελλήνων Συνταγμάτων.

Στη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, οι Εθνικές Συνελεύσεις των επαναστατημένων Ελλήνων υιοθέτησαν τρία συνταγματικά κείμενα (1822, 1823, 1827). Αυτά τα Συντάγματα ήταν επηρεασμένα από τα γαλλικά Συντάγματα του 1793 και 1795, τη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, το συνταγματικό σχεδίασμα του Ρήγα Βελεστινλή (1797) και τα τρία Συντάγματα των Ιονίων Νήσων.

Όλα τα Συντάγματα της Εθνεγερσίας διακήρυσσαν το δημοκρατικό (αβασίλευτο) χαρακτήρα του πολιτεύματος και περιείχαν εκτενείς καταλόγους θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδας (1822)

 Σύνταγμα της Επιδαύρου

Το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας υιοθετήθηκε κατά την Α’ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου, η οποία, την 1η Ιανουαρίου 1822, ψήφισε το «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδας».

Τη Συνέλευση συνέθεταν αντιπρόσωποι («πληρεξούσιοι») από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και ορισμένα νησιά. Το Σύνταγμα του 1822 αποτελούνταν από 110 σύντομες παραγράφους, οι οποίες υποδιαιρούνταν σε «τίτλους» και «εδάφια», κατά το γαλλικό πρότυπο. Οι συντάκτες του επέλεξαν τον τίτλο «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος», επειδή ο συντακτικός νομοθέτης φοβόταν πιθανή αντίδραση της Ιεράς Συμμαχίας απέναντι σε ριζοσπαστικές πολιτικές εξελίξεις.

Αυτός ο πρώιμος συνταγματικός χάρτης περιείχε λίγες διατάξεις σχετικές με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ενώ σε ότι αφορά στο οργανωτικό μέρος, καθιέρωνε την αντιπροσωπευτική αρχή, καθώς επίσης και την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική εξουσία του Κράτους (η «Διοίκησις») συνίστατο σε δύο σώματα, το «Βουλευτικό» και το «Εκτελεστικό».  

Οι αντίστοιχες αρμοδιότητες ασκούνταν από δύο συλλογικά όργανα με ενιαύσια θητεία. Σύμφωνα με τις συνταγματικές επιταγές, αυτά τα δύο όργανα εξισορροπούσαν το ένα το άλλο στη νομοθετική διαδικασία. Η δικαστική εξουσία (το «Δικαστικόν») ήταν ανεξάρτητη από τις άλλες δύο, αναδεικνυόμενη πάντως από τη «Διοίκηση». Τη δικαιοσύνη απένεμαν τα Δικαστήρια («Κριτήρια»).

Η πρώτη κυβέρνηση

Το πενταμελές Εκτελεστικό παίζει τον ρόλο διευθυντηρίου και έχει την ευθύνη σχηματισμού της οκταμελούς κυβέρνησης (σε παρένθεση οι πρώτοι Ελληνες υπουργοί): αρχιγραμματέας της Επικράτειας, δηλαδή πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου και υπουργός Εξωτερικών (Θεόδωρος Νέγρης), υπουργός Εσωτερικών (Ιωάννης Κωλέττης), υπουργός Οικονομίας (Πανούτσος Νοταράς), υπουργός Δικαίου (Θεόδωρος Βλάσιος), υπουργός Πολεμικών (Νότης Μπότσαρης), υπουργός Ναυτικού (τριμελές όργανο με εκπροσώπους από την Υδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά), υπουργός Θρησκείας (Ιωσήφ, επίσκοπος Ανδρούσης) και υπουργός Αστυνομίας (Λάμπρος Νάκος). Στις 15 Ιανουαρίου εκλέγεται ως πρώτος πρόεδρος του Εκτελεστικού ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (που προήδρευε και στην Εθνοσυνέλευση) και αμέσως μετά τα μέλη της πρώτης κυβέρνησης. Την επόμενη ημέρα, σε διάγγελμά του προς τους «κατοίκους της Ελλάδος», το Εκτελεστικό ζητεί την τήρηση των νόμων και τον σεβασμό προς τη νέα εθνική διοίκηση. Υπόσχεται ότι τα υπουργεία θα ανταποκρίνονται άμεσα στα αιτήματα των πολιτών και το εντυπωσιακό είναι ότι, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, η υπόσχεση αυτή τηρείται. Η δικαστική εξουσία ασκείται από το Δικαστικό που είναι ανεξάρτητο ενδεκαμελές όργανο. Συστήνονται και δικαστήρια («κριτήρια») τριών βαθμών καθώς και ειρηνοδικεία.

Αυτό το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα μεταφράστηκε το 1823 στα αγγλικά από τον σπουδαίο Αμερικανό φιλέλληνα Εντουαρντ Εβερετ. Ο Εβερετ θα εκλεγεί αργότερα βουλευτής, κυβερνήτης και γερουσιαστής της Μασαχουσέτης, θα γίνει υπουργός Εξωτερικών, ακόμα και πρόεδρος του Πανεπιστημίου Harvard. Στα γαλλικά θα το μεταφράσει ο Αδαμάντιος Κοραής, ο οποίος όμως θα ετοιμάσει και ένα κριτικό αναλυτικό υπόμνημα πάνω στο Σύνταγμα από φιλελεύθερη σκοπιά. Το πολύτιμο αυτό κείμενο επανέκδωσε πρόσφατα το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων με εισαγωγή και επιμέλεια του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη.

Στο τέλος του Συντάγματος υπάρχουν οι 59 υπογραφές των πρώτων «παραστατών» του ελληνικού έθνους. Ο 13χρονος, εκείνη την εποχή, Νικόλαος Δραγούμης περιγράφει έτσι το κλίμα: «Οι νεώτεροι, οι ευτυχήσαντες ν’ ανοίξωσι τους οφθαλμούς προν ήλιον μη σκοτιζόμενον υπό νεφών δουλείας, να πατήσωσι γην ελευθέραν, ν’ αναπνεύσωσιν αέρα ελεύθερον· αυτοί οι κληρονομήσαντες το ανεκτίμητον δικαίωμα του συνέρχεσθαι, και συνδιαλέγεσθαι, και συζητείν, αδυνατούσι να φαντασθώσι τον έξαλλον ενθουσιασμόν του έθνους, ότε μετά τυραννίαν τετρακοσίων σχεδόν ετών συνήρχετο δι’ αντιπροσώπων ίνα βουλευθή κυριαρχικών περί των οικείων συμφερόντων. Οι δ’ επιζήσαντες διηγούνται ότι δάκρυα έρρεον από των οφθαλμών πάντων, και ως εν τη ημέρα της Αναστάσεως ανταπεδίδοντο ασπασμοί».

ΠΗΓΗ: left.gr

                                                                              Ρωγμή στην ενημέρωση