ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ: Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936

 Η δικτατορία διήρκεσε από τις 4 Αυγούστου 1936, μέχρι την κατάληψη της χώρας από τα γερμανικά στρατεύματα, τον Απρίλιο του 1941, τρεις μήνες μετά τον θάνατο του Μεταξά.

                                         Φωτο: Ο δικτάκτορας Ιωάννης Μεταξάς

Η περίοδος 1924-1928 

Το νέο πολίτευμα ήταν ευάλωτο. Για μεγάλο διάστημα επικρατούσε κυβερνητική αστάθεια, ενώ διάφοροι στρατιωτικοί, επηρεασμένοι από την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία, εκδήλωναν ανοιχτά την προτίμησή τους σε αυταρχικές, δικτατορικές λύσεις.

Παράλληλα, ενισχυόταν το εργατικό κίνημα. Το 1918 ιδρύθηκε μια πανελλαδική εργατική οργάνωση, η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) και σχεδόν ταυτόχρονα το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ), που μετονομάστηκε, το 1924, σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).

Σε αυτές τις συνθήκες, ένας φιλόδοξος αξιωματικός, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, επέβαλε, το 1925, δικτατορία. Όμως, η κοινή αντίθεση των κομμάτων και η καταστροφική εκ μέρους του διαχείριση της οικονομίας και της εξωτερικής πολιτικής οδήγησαν σύντομα στην ανατροπή του από έναν άλλο στρατιωτικό, τον Γεώργιο Κονδύλη. 

Ο Κονδύλης, πιεζόμενος από την αυθόρμητη αγανάκτηση πολιτών όλων των πολιτικών αποχρώσεων, προκήρυξε εκλογές, οι οποίες οδήγησαν στον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης όλων των κομμάτων, εκτός του ΚΚΕ. Η κυβέρνηση αυτή εισηγήθηκε την ψήφιση του δημοκρατικού συντάγματος του 1927.

Η βενιζελική τετραετία 1928-1932 

Στις εκλογές του 1928 το κόμμα των Φιλελευθέρων με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο εξασφάλισε την πλειοψηφία. Κύριοι άξονες του προγράμματός του ήταν η οικονομική ανάπτυξη και η εδραίωση της δημοκρατίας. Ακόμη, σχεδιάστηκε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση βασισμένη στην ενίσχυση της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας και της τεχνικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης, στην εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στα γυμνάσια και στην κατασκευή πολλών νέων σχολείων. Στην εξωτερική πολιτική επιδιώχθηκε η προσέγγιση με τις γειτονικές χώρες και το 1930 υπογράφτηκε ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας.

Το 1929 ψηφίστηκε, με πρόταση των Φιλελευθέρων, νόμος που έδινε στο κράτος την εξουσία να τιμωρεί (σύλληψη, απόλυση) οποιονδήποτε θεωρούσε ότι προωθούσε «ιδέες που υποστήριζαν τη βίαιη ανατροπή της κοινωνικής τάξης». Ο νόμος αυτός, γνωστός ως «ιδιώνυμο», χρησιμοποιήθηκε για να νομιμοποιηθούν οι διώξεις εναντίον των κομμουνιστών και όλων όσοι συμμετείχαν σε κοινωνικούς αγώνες. 

 Παρόμοιοι νόμοι είχαν ψηφιστεί εκείνη την εποχή και από άλλα καθεστώτα στην Ευρώπη που προσπαθούσαν, και με αυτό τον τρόπο, να ανακόψουν τη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών.

Η διεθνής οικονομική κρίση του 1929 και οι σοβαρές επιπτώσεις της στην Ελλάδα υποχρέωσαν τον Βενιζέλο να κηρύξει, το 1932, την Ελλάδα σε πτώχευση και να προκηρύξει εκλογές.

Το Λαϊκό κόμμα στην εξουσία (1933)

Στις εκλογές που έγιναν στις 5 Μαρτίου 1933 επικράτησαν τα αντιβενιζελικά κόμματα. Τη νύχτα των εκλογών, ωστόσο, επιχειρήθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς πραξικόπημα που απέτυχε. 

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ηγέτη του Λαϊκού κόμματος Παναγή Τσαλδάρη, η πολιτική κρίση κλιμακώθηκε, με αποκορύφωμα την εκδήλωση δολοφονικής επίθεσης κατά του Βενιζέλου.

Το κίνημα του 1935 και η παλινόρθωση της βασιλείας

Ύστερα από μια περίοδο μεγάλης πολιτικής έντασης, εκδηλώθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς νέο κίνημα την 1η Μαρτίου 1935, το οποίο κατέστειλε ο υπουργός Στρατιωτικών Γ. Κονδύλης. Ακολούθησαν διώξεις και εκτελέσεις βενιζελικών. Τελικά ο Κονδύλης ανέτρεψε τον Τσαλδάρη, επέβαλε δικτατορία και προχώρησε στην παλινόρθωση της μοναρχίας (Νοέμβριος 1935).

Μετά την παλινόρθωση 

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Β΄ παραμέρισε τον Κονδύλη και χορήγησε αμνηστία στους πολιτικούς που είχαν κατηγορηθεί για το κίνημα του 1935.  

Στις 26 Ιανουαρίου 1936,  έγιναν εκλογές με το σύστημα της απλής αναλογικής και δεν ανέδειξαν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Οι αντιβενιζελικές παρατάξεις, με επικεφαλής το Λαϊκό Κόμμα, κατέλαβαν 143 έδρες, ενώ οι βενιζελικοί, με επικεφαλής το Κόμμα των Φιλελευθέρων 142.  

Ρυθμιστικό ρόλο θα διαδραμάτιζε το «Παλλαϊκό Μέτωπο», ένας συνασπισμός αριστερών κομμάτων με επικεφαλής το ΚΚΕ που είχε εκλέξει 15 βουλευτές. Από την άλλη, το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά, είχε 7 έδρες. 

Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας από τα δύο μεγάλα κόμματα, οι Φιλελεύθεροι θα στρέφονταν προς το Παλλαϊκό Μέτωπο, υπογράφοντας σύμφωνο συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης, γνωστό και ως σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα.  

Το Κομμουνιστικό Κόμμα, κατήγγειλε την  μη τήρηση των όρων του συμφώνου από πλευράς των Φιλελευθέρων, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. Μέσα σε κλίμα έντασης και απειλών για τον ομαλό κοινοβουλευτικό βίο της χώρας, οι Φιλελεύθεροι υποχωρησαν και πρότειναν στον βασιλιά σχηματισμό κυβέρνησης με επικεφαλής τον εξωκοινοβουλευτικό Κωνσταντίνο Δεμερτζή. Ο Iωάννης Μεταξάς θα οριζόταν υπουργός Στρατιωτικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, μετά από προσωπική επιλογή του Γεωργίου Β’.

Οι ισορροπίες, όμως, να αλλάξαν  με τον θάνατο του Δεμερτζή, στις 13 Απριλίου. 

Τότε βασιλιάς, Γεώργιος Β΄ χωρίς να συμβουλευτεί τους αρχηγούς των κομμάτων, διόρισε πρωθυπουργό τον γνωστό για τις αντιδημοκρατικές του ιδέες Ιωάννη Μεταξά.  

Στις 25 Απριλίου, ο Μεταξάς εμφανίστηκε στη Βουλή, όπου και έκανε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του. Δύο μέρες αργότερα, λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης από τα δύο μεγάλα κόμματα. Από την άλλη, οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου και ο Γεώργιος Παπανδρέου την καταψήφισαν, ενώ οι Αλέξανδρος Παπαναστασίου και Αλέξανδρος Μυλωνάς απείχαν από την ψηφοφορία. 

Η πρωθυπουργοποίησή του Μεταξά  αλλά και η όξυνση της οικονομικής κρίσης προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, λαϊκά συλλαλητήρια και απεργίες ξέσπασαν στη χώρα, με αποκορύφωμα τις αιματηρές διαδηλώσεις και συγκρούσεις στη  Θεσσαλονίκη  στις 9 Μαΐου του 1936.

 

                    Θεσσαλονίκη, Μάιος 1936: Μάνα πάνω από τον νεκρό διαδηλωτή γιο της.

Ο Μεταξάς, με πρόσχημα τα γεγονότα αυτά, προχώρησε σε συλλήψεις και εξορισμό εκατοντάδων συνδικαλιστών. Ταυτόχρονα, η διάσπαση του αστικού δημοκρατικού πολιτικού κόσμου, μετά τον θάνατο του αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, θα βοηθούσε περαιτέρω τις βλέψεις του Ιωάννη Μεταξά. Στα τέλη Ιουλίου έχει επέλθει η συμφωνία του με τον βασιλιά για την επιβολή δικτατορίας. 

Η αλλαγή αυτή επήλθε «διά να αντιμετωπίση τον κίνδυνον του καθεστώτος εκ της κομμουνιστικής δράσεως». 

Στο διάγγελμα της κυβέρνησης Μεταξά, μεταξύ άλλων, αναφέρεται το εξής: «Ενώ η Βουλή η εκλεγείσα μετά τας μακράς εσωτερικάς περιπετείας του Έθνους τον Ιανουάριον του 1936, όπως αποκαταστήση την εσωτερικήν γαλήνην και τάξιν, απεδείχθη ευθύς εξ αρχής ανίκανος και εις τούτο και εις το να δώση Κυβέρνησιν εις την Χώραν και η ανικανότης αύτη απεδείχθη και κατόπιν και τελευταίως ακόμη ένεκα των αθεραπεύτων κομματικών αντιθέσεων και προσωπικών ερίδων… […] Προ τοιαύτης εν γένει καταστάσεως, ήτις απετέλει άμεσον απειλήν κοινωνικής και εθνικής καταστροφής, ευρισκόμενη η κυβέρνησις και θεωρούσα επιτακτικόν αυτής καθήκον να προλάβη την εκδήλωσιν της ανατρεπτικής στάσεως, διά την καταστολήν  της οποίας θα έρρεεν ασφαλώς άφθονον το αίμα, προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος, εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ’ άπασαν την Χώραν και την διάλυσιν της Βουλής».  

Όνειρο του Ι. Μεταξά ήταν η δημιουργία στην Ελλάδα ενός καθεστώτος κατά τα πρότυπα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας. Όμως, μαζικό φασιστικό κόμμα στην Ελλάδα δεν υπήρχε. Ο δικτάτορας δοκίμασε να αναπληρώσει το κενό με τη δημιουργία της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ), 

                                              Παρέλαση της μεταξικής Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ).

Παράλληλα, προσπάθησε να προσεταιριστεί τους αγρότες και τους εργάτες τόσο με συστηματική προπαγάνδα όσο και με τη λήψη ορισμένων κοινωνικών μέτρων [ρύθμιση αγροτικών χρεών, λειτουργία του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ)]. 

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ωστόσο, δεν απέκτησε ποτέ ισχυρή κοινωνική στήριξη. Ο Μεταξάς περιορίστηκε στην οργάνωση ενός αυταρχικού κράτους που καταδίωξε τους αντιπάλους του, ιδίως τους κομμουνιστές. 

Η δικτατορία Μεταξά, η οποία δεν αποτελούσε το μοναδικό παράδειγμα την περίοδο εκείνη  στην Ευρώπη,  κατέρρεε μετά τον θάνατό του στις 29 Ιανουαρίου 1941 ενώ παρέμεινε  μέχρι την κατάληψη της χώρας από τα γερμανικά στρατεύματα, τον Απρίλιο του 1941. 

ΠΗΓΗ: Διαδίκτυο

                                                         Ρωγμή στην ενημέρωση