Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: 88 χρόνια από την δολοφονία του μεγάλου Ισπανού ποιητή

Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (Federico García Lorca), ευαίσθητος, εμπνευσμένος, ταλαντούχος, ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1898 στο Φουέντε Βακέρος, ένα χωριό της Ανδαλουσίας, στην επαρχία της Γρανάδας.

Το 1909 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του (ο πατέρας του ήταν εύπορος κτηματίας, είχε φιλελεύθερες αντιλήψεις και η μητέρα του δασκάλα) στην πόλη της Γρανάδας. Τα παιδιά του πήγαν σε σχολεία στα οποία ο κλήρος δεν είχε επιρροή.

Ο Φεδερίκο, ντυμένος με σκούρο γιλέκο και καθισμένος στο πάτωμα στο κέντρο, ποζάρει με τα κορίτσια του σχολείου του Φουέντε Βακέρος και τη δασκάλα τους. Φωτ: FGL Foundation

Γράφτηκε και σπούδασε στο πανεπιστήμιο της πόλης, αλλά το ενδιαφέρον του επικεντρώθηκε σύντομα στη μουσική, τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. 

Στα 19 του γράφει ένα άρθρο λέγοντας «γνωρίζω ανθρώπους που σταμάτησαν να ακούνε μουσική επειδή κατακλύζονται από τα αισθήματά τους. Μια τέχνη ικανή για τέτοια αποτελέσματα υπερβαίνει τους κανόνες».

Οι γονείς του του απαγόρευσαν να πάει στο Παρίσι να συνεχίσει τις μουσικές σπουδές. Στρέφει τη δημιουργική του ορμή στην ποίηση.

Γίνεται μέλος της Μικρής Γωνιάς μαζί με άλλους νεαρούς συγγραφείς καλλιτέχνες και διανοούμενους της Γρανάδας. Η ζωή και το έργο του θα ήταν πολύ διαφορετικά αν δεν είχε την τύχη να βρεθεί σε μια τόσο πνευματώδη και αντισυμβατική ομάδα.

Πορτρέτο του Λόρκα στην Ορτζίβα της Alpujarra. Φωτ.: FGL Foundation

Aπό το 1916 ο Λόρκα είχε ήδη αρχίσει να γράφει τα πρώτα του ποιήματα.

Στη Μαδρίτη, που έγινε ο επόμενος τόπος κατοικίας του, ο Λόρκα γνώρισε μεταξύ άλλων τον Σαλβαντόρ Νταλί και τον Λουίς Μπουνιουέλ, τον πατέρα του σουρεαλιστικού κινηματογράφου. 

ΦΩΤΟ: Στο Καδακές, στο σπίτι του Νταλί.

Στα κατοπινά χρόνια ο Λόρκα ταξίδεψε στην Κούβα και τη Νέα Υόρκη, όπου δέχτηκε τις επιδράσεις των νέων καλλιτεχνικών κινημάτων.

O Λόρκα, μαζί με τα διάφορα ταλέντα του, το ποιητικό, το θεατρικό, το μουσικό, το σχεδιαστικό, διέθετε και μία σπάνια γοητεία προσωπική, τόσο που να δημιουργεί κάτι σαν μαγική ατμόσφαιρα γύρω από τους ακροατές του, όταν απήγγελλε, όταν μιλούσε, όταν τραγουδούσε παίζοντας πιάνο. Δεν άφηνε ωστόσο τη δόξα του να τον υποτάξει.

Προικισμένος με εξαιρετική ευαισθησία, ο Λόρκα τραγούδησε στην ποίησή του την ισπανική γη, την ομορφιά της φύσης, το θάνατο, τη χαρά της ζωής, τους τσιγγάνους, την ύπαιθρο και τις πολιτείες της Ισπανίας.

Τα ποιητικά δημιουργήματά του διακρίνονται για τον υψηλό λυρισμό τους, την τρυφερή ερωτική διάθεση και την έντονη μελαγχολία που αποπνέουν.

Το 1927 ο Λόρκα συνάπτει σχέσεις με τον Εμίλιο Αλαδρέν και για πολλά χρόνια έβρισκε σε αυτόν μια «πηγή χαράς» – βέβαια, το 1931 ο Αλαδρέν παντρεύτηκε μια νεαρή Αγγλίδα. 

Ως θεατρικός συγγραφέας ο Λόρκα δημιούργησε έξοχους δραματικούς χαρακτήρες, ιδίως γυναικών.

Ανάμεσα στα θεατρικά έργα του συγκαταλέγονται τα εξής: «Τα μάγια της πεταλούδας», «Μαριάννα Πινέδα», «Η θαυμαστή μπαλωματού», «Ματωμένος γάμος», «Γέρμα», «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα».

Το 1931, μετά την πρεμιέρα της «Θαυμαστής Μπαλωματούς», γράφει: «… Το αληθινό μου έργο θα έρθει αργότερα…». Ενώ οι δημοκρατικοί νικούν και πέφτει η μοναρχία διατυπώνει την πίστη του στην αταξική κοινωνία, στην οποία ο πολιτισμός θα έχει μεγάλη αξία. Παίρνει μέρος στην ίδρυση του πανεπιστημιακού θεάτρου, της «Μπαράκα», που σκοπό έχει τη διάδοση της τέχνης στην Ισπανία, ενώ ο δεξιός Τύπος είναι εναντίον τους. Γράφει τον «Ματωμένο Γάμο» με θέμα την ερωτική ματαίωση και τη μοναξιά ενός ατυχούς γάμου. Στη θριαμβευτική πρεμιέρα του 1933 αγγίζει μια ευαίσθητη χορδή, κοινή σε όλους τους Ισπανούς. Ήταν η πρώτη εισπρακτική του επιτυχία, αρχίζει να αναγνωρίζεται η ιδιοφυΐα του. 

Γράφει τη «Δόνια Ροζίτα» με έμπνευση από ένα τριαντάφυλλο, το «rosa mutabilis», που είναι κόκκινο το πρωί, παίρνει ένα βαθύ χρώμα το μεσημέρι, γίνεται λευκό το απόγευμα και πεθαίνει το βράδυ.

Αφίσα της παράστασης Δόνια Ροζίτα. Φωτ.: FGL Foundation

Πολιτική και τέχνη στον κόσμο του Λόρκα αποτελούν ένα αδιάσπαστο σύνολο. 

"Εγώ, πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα, και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν, να απολαύσουν ειρηνικά το τίποτα που έχουν", έλεγε ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Είναι προσηλωμένος στην υπόθεση της δημοκρατίας και ενώ οι φασίστες δημιουργούν χάος, ο Λόρκα εμμένει στο θέατρο που έχει καθήκον να ασχοληθεί σε βάθος με τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Τα περιστατικά βίας αυξάνονται στη χώρα και ο Λόρκα, σε αυτό το ταραγμένο περιβάλλον, γράφει «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», ένα δράμα, όπως το αποκαλούσε, ανδαλουσιανού ερωτισμού. 

Αναχωρεί για τη Γρανάδα, μη γνωρίζοντας ότι βλέπει τη Μαδρίτη για τελευταία φορά. 

Είναι Ιούλιος του 1936, η κατάσταση στη Γρανάδα είναι εκρηκτική, ο Λόρκα κινδυνεύει, τον χτυπούν, τον αποκαλούν αδερφή και κρύβεται στο σπίτι της οικογένειας του ποιητή Λουίς Ροζάλες. Τον θεωρούν «κόκκινο», επικίνδυνο, επικοινωνεί ελάχιστα με την οικογένειά του. Τον συλλαμβάνει ο Ραμόν Αλόνθο που παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξόντωση των δημοκρατικών της Γρανάδας. Τον αποκαλούν «Ρώσο κατάσκοπο» που «έκανε κακό με τα γραπτά του».

Στις 16 Αυγούστου 1936 φυλακίζεται. 

 Ο Λόρκα εκτελέστηκε αμέσως μετά το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου, στις 18/19 Αυγούστου 1936, από τους Φαλαγγίτες του Φράνκο, μαζί με χιλιάδες άτομα εκείνα τα τρία χρόνια του πολέμου και έγινε μάρτυρας των δημοκρατικών. Κι ήταν μόλις 38 χρονών!

Στα τέλη του 1939 η οικογένειά του κίνησε τις διαδικασίες της επίσημης καταχώρισης του θανάτου του. Δύο μάρτυρες ορκίστηκαν ότι είχαν δει το σώμα του στο πλάι του δρόμου. Το επίσημο έγγραφο έγραφε πως ο Λόρκα πέθανε «το έτος 1936, μήνα Αύγουστο, από πολεμικά τραύματα». 

 

Πώς πέθανε ο Λόρκα;

Απο την *Επιφυλλίδα του Γ. Φτέρη (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Μανιάτη δημοσιογράφου, κριτικού, συγγραφέα και ποιητή Γιώργου Τσιμπιδάρου. 

Στις 18 Αυγούστου, πέντε η ώρα το βράδυ, ενώ μέσα στο σπίτι βασίλευε απολύτη σιωπή καθώς απουσίαζαν οι άντρες Ροζάλες, κι’ ο Λόρκα διάβαζε ένα βιβλίο ξαπλωμένος στο κρεβάτι με τις πιτζάμες του, ακούστηκε το κουδούνι να χτυπά. Η μητέρα Ροζάλες βγήκε στην πόρτα. Εκεί επρόβαλε κάποιος που ζητούσε τον Γκαρθία Λόρκα, ένας αδιάλλακτος τυπογράφος, ο Ραμόν Λουίζ Αλόνσο, που διοικούσε τότε την Εσκουάντρα Νέγκρα με τους φονιάδες των δημοκρατικών, κι’ έγινε έπειτα βουλευτής των Κόρτες (σ.σ. του ισπανικού κοινοβουλίου). Είχε πληροφορηθεί στη Φίνκα ντε Σαν Βιτσέντε, από την αδερφή του ποιητή, πως ο Λόρκα δεν κρυβόταν, αλλά πως πήγε σ’ ένα φίλο του για να διαβάσουνε στίχους. Κάνοντας λοιπόν ο Ραμόν Λουίζ Αλόνσο τη σκέψη πως αυτός ο φίλος του έπρεπε νάναι επίσης ποιητής, και ξαίροντας πως ο Λουί Ροζάλες έγραφε ποιήματα, επήγε στην κατοικία των Ροζάλες. Η κυρία Ροζάλες θέλει να ειδοποιήσει το γυιο της, αλλά στο μεταξύ ο Λόρκα, από το δεύτερο πάτωμα, ακούοντας πως τον ζητούν και καταλαβαίνοντας τον κίνδυνο, ανεβαίνει γρήγορα στην ταράτσα, για να πηδήσει στις στέγες των γειτονικών σπιτιών και να γλυτώσει. Σταματά όμως κατάχλωμος, καθώς εξακριβώνει ξαφνικά ότι ένα ύψος πολλών μέτρων χωρίζει την ταράτσα των Ροζάλες από τα διπλανά οικοδομήματα. Είναι χαμένος! Στο δρόμο ακούονται στρατιωτικές διαταγές, ύστερα βήματα στη σκάλα, προς την ταράτσα, όπου κάνει σε λίγο την εμφάνισή του ο Ρουίζ Αλόνσο.

Κι’ εδώ αρχίζουν οι θρύλοι, διάφορες διαδόσεις από στόμα σε στόμα, προσαρμοσμένες σε διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες.

Πώς πέθανε ο Λόρκα;

Κατά την επίσημη ισπανική ανακοίνωση που έγινε ύστερα από χρόνια —κι’ η καθυστέρηση είναι ύποπτη μοναχή της— δεν φταίει η Φάλαγγα για την εκτέλεση του ποιητή, αλλά φταίνε μερικοί εγκληματίες που έκαμαν για λογαριασμό τους ό,τι έκαμαν. Κανέναν τίμιο άνθρωπο δεν έπεισαν αυτά τα λόγια. Την ευθύνη, με τη μια ή την άλλη οργάνωσή του, την έχει το ισπανικό καθεστώς που επεκράτησε.

Ο Λόρκα οδηγήθη στην αρχή στο γειτονικό αστυνομικό τμήμα. Κατόπιν τον έφεραν στον διοικητή Βαλντές που θα έπαιρνε την απόφαση, κι’ εκεί, αυτός ο μεγάλος ποιητής της Ισπανίας, έζησε, περιμένοντας, ώρες απερίγραπτα μαρτυρικές. Όταν ενύχτωσε και τον εφώναξαν μπροστά στον Βαλντές, βρήκε τη δύναμη να βροντοφωνήσει την αθωότητά του. Από το γραφείο του διοικητή μετεφέρθη με χειροπέδες σε μια άλλη αίθουσα: του δημίου, του μπόγια του καθεστώτος.

Στο μεταξύ, καθώς εγνώσθη η σύλληψή του, έγιναν διάφορα διαβήματα για να σωθεί, αλλά του κάκου! Όταν άρχισε να ξημερώνει, ο Φεντερίκο επήρε το δρόμο που ετελείωνε στο μαρτύριο. Εκοίταξε για στερνή φορά, μέσα στο βιολετί χρώμα της αυγής, το τοπίο, τη γαλάζια σιέρρα— την οροσειρά, τη βέγκα—, τον κάμπο σαν μία ήσυχη θάλασσα, τη σκοτεινή μάζα που σχηματίζεται από τους «σόπος», από τις μαύρες λεύκες που κρύβουν το Φουέντε Βακέρος, το χωριό που γεννήθηκε. Κι’ εσταμάτησε στη χαράδρα του Βιθνάρ, όπου οι μελλοθάνατοι έσκαβαν τους τάφους των προτού να τους εκτελέσουν. Εκεί τον εντουφέκισαν!

Μετά δύο ημέρες, οι δολοφόνοι του Λόρκα πουλήσανε σ’ ένα καφενείο της Γρενάδας —στο Ιμπεριάλ— το στυλό του και το μετάλλιο που φορούσε, ένα χρυσό μετάλλιο που του χάρισαν οι φίλοι του στην Κούβα, όπου είχε πάει τρία ή τέσσερα χρόνια προτήτερα…

*Επιφυλλίδα του Γ. Φτέρη (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του μανιάτη δημοσιογράφου, κριτικού, συγγραφέα και ποιητή Γιώργου Τσιμπιδάρου, 1891-1967) για τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που έφερε τον τίτλο «Το μαρτύριο του Λόρκα» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 23 Δεκεμβρίου 1962.

Το έργο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα μεταφράστηκε, μελοποιήθηκε, ενέπνευσε και αγαπήθηκε ιδιαίτερα -όσο λίγων ξένων δημιουργών- στην Ελλάδα.

Ήταν το 1937, έναν χρόνο μετά τη δολοφονία του ποιητή, όταν ο Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Αμερικανό ποιητή Λάνγκστον Χιουγκ συνέταξαν τον περίφημο Όρκο στον Λόρκα, που υπογράφηκε από 40 συγγραφείς συμετέχοντες, όπως και εκείνοι, στο «Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων στο Παρίσι για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού».

Ανάμεσα στους υπογράφοντες τον Όρκο ήταν οι Λουί Αραγκόν, Μπέρτολντ Μπρέχτ, Πάμπλο Νερούντα, Τριστάν Τζαρά, Ηλία Έρενμπουργκ, Αλέξης Τολστόη, Πωλ Βαγιάν Κουτυριέ, Νικόλας Γκιλλιέν, Ιβάν Γκόλλ, Λυκ Ντεκών, Ρομπέρ Ντεσνός, Γιόχαν Μπέχερ, Νάνσυ Κιούναρντ, Αλέχο Καρπαντιέ.

“Στ΄όνομά σου Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που πέθανες στην Ισπανία για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου, εμείς, ποιητές από πολλές χώρες του κόσμου, που μιλάμε και γράφουμε σε διάφορες γλώσσες, ορκιζόμαστε εδώ πέρα, όλοι μαζί, πως τ’ όνομά σου δεν θα ξεχαστεί ποτέ πάνω στη γη, και στ’ όνομά σου, όσο που θα υπάρχει τυραννία και καταπίεση να τις καταπολεμούμε, όχι μονάχα με τον λόγο μα και με τη ζωή μας».

Πώς ο Λόρκα επηρέασε τον Οδυσσέα Ελύτη

Ο σπουδαίος Ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα φαίνεται πως μπαίνει στη ζωή του Οδυσσέα Ελύτη ήδη από το 1938. Ο Λόρκα είχε δολοφονηθεί δύο χρόνια πριν (1936).

Ο Ελύτης σε άρθρο του αναφέρει τον Λόρκα ως έναν από τους ποιητές της «νέας πραγματικότητας» (Ανοιχτά Χαρτιά, σ. 469).

Αργότερα, σε μια συνέντευξή του στα 1942 δηλώνει: «Ο ποιητής που αυτή τη στιγμή μ’ ενδιαφέρει περισσότερο, είναι ο Ισπανός Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που τον θεωρώ σαν τον σημαντικότερο λυρικό της σύγχρονης Ευρώπης».

Και στα 1944 ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει ένα δοκίμιο για τον FEDERICO GARCIA LΟRCA, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1945 στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Τετράδιο και αναδημοσιεύτηκε στα Ανοιχτά Χαρτιά (σ. 625- 635).

Που τελειώνει ως εξής:

«… Γειά σου, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα ! Η πιστολιά που σε σώριασε στο πέτρινο τοίχο ενός χωριού της πατρίδας σου τίποτε δεν κατάφερε να κάνει ! Του λαού η δύναμη, που αγάπησες, ανασταίνει τώρα τα λόγια σου για πάντα, και ξέρεις εσύ πόσο το δάκρυ ενός χωριάτη αξίζει περισσότερο απ΄ όλα τα βραβεία των Ακαδημιών, πόσο από ένα κομμάτι χρυσάφι γίνεται δείγμα ζωής ανώτερο, το πλατανόφυλλο εκείνο που μέσα στα θαμπά πρωινά στέλνει συνοδειά ο βοριάς στους ώμους των αντάρτηδων που πολεμάνε !»

Μεμέντο – Του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Όταν θα πεθάνω,

με την κιθάρα μου αντάμα,

θάψτε με κάτω απ΄τον άμμο

Όταν θα πεθάνω,

στις πορτοκαλιές ανάμεσα

και στις μέντες.

Όταν θα πεθάνω,

θάψτε με,παρακαλώ,

στον ανεμοδείχτη.

Όταν θα πεθάνω!

Το έργο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα μεταφράστηκε, μελοποιήθηκε, ενέπνευσε και αγαπήθηκε ιδιαίτερα -όσο λίγων ξένων δημιουργών- στην Ελλάδα.

Επιμέλεια Π.Χ.

ΠΗΓΕΣ:

• mikropragmata.lifo.gr/guest_posts/pos-o-lorka-epirease-ton-odyssea-elyti, 
• in.gr/2024/06/05/istoriko-arxeio/fenteriko-gkarthia-lorka-dramatiko-telos, 
• lifo.gr/culture/vivlio/i-kryfi-basanismeni-prosopiki-zoi-toy-federiko-gkarthia-lorka, 
• newsit.gr/kosmos/st-onoma-sou-fenteriko-gkarthia-lorka-84-xronia-apo-tin-dolofonia-tou-megalou-poiiti/3087251

Ρωγμή στην Ενημέρωση