Πολιτισμός / Μουσικό θέατρο "Ματαρόα στον ορίζοντα" Εναλλακτική Εθνική Λυρική Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Μουσικό θέατρο

Ματαρόα στον ορίζοντα

Νίκος Κυπουργός, Θοδωρής Αμπαζής

Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Εμπνευσμένο από το πλοίο-θρύλο που μετέφερε Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ταξιδεύει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής καλώντας μας στο ταξίδι του. Πρόκειται για μια συνάντηση αυτογνωσίας με τη σφραγίδα της πρώτης συμπαραγωγής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και του Εθνικού Θεάτρου.

Το Mataroa ήταν νεοζηλανδέζικο πλοίο, το οποίο έγινε γνωστό, μεταξύ άλλων, για δύο ταξίδια που πραγματοποίησε το 1945.

  Φωτο: Mataroa, το πλοίο της μεγάλης φυγής. To πλοίο με το οποίο έφυγαν από την Ελλάδα                οι Έλληνες υπότροφοι-Photo via ΑΠΕ-ΜΠΕ

Το ένα μεταφέροντας Εβραίους προς την Παλαιστίνη, το άλλο Έλληνες καλλιτέχνες και επιστήμονες με προορισμό τη Γαλλία.

Το ταξίδι των Εβραίων προσφύγων

Τον Αύγουστο του 1945 το Mataroa ναυλώθηκε για να πραγματοποιήσει το δρομολόγιο από Μασσαλία ως την Χάιφα για την μεταφορά 173 Εβραίων παιδικής ηλικίας για λογαριασμό της γαλλικής ανθρωπιστικής οργάνωσης Œuvre de secours aux enfants (OSE), τα οποία είχαν γλιτώσει από το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ, που είχαν μέλη των οικογενειών τους στην Παλαιστίνη. Μετέφερε αργότερα 1.200 φυγάδες από το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν.

                Φωτο: Το Mataroa στο λιμάνι της Χάιφα, στις 15 Ιουλίου 1945

Το ταξίδι Ελλήνων καλλιτεχνών και επιστημόνων με προορισμό τη Γαλλία 

Το πλοίο «Ματαρόα στον ορίζοντα» εμπνευσμένο από το πλοίο-θρύλο που μετέφερε Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ταξιδεύει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής καλώντας μας στο ταξίδι του. Πρόκειται για μια συνάντηση αυτογνωσίας με τη σφραγίδα της πρώτης συμπαραγωγής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και του Εθνικού Θεάτρου.

«Στην Πολυνησία «Ματαρόα» σημαίνει «γυναίκα με μεγάλα μάτια». Λίγο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου το αγγλικό μεταγωγικό πλοίο «Ματαρόα» απέπλεε από το λιμάνι του Πειραιά για να μεταφέρει 200 Ελληνες, ηλικίας από 20 ως 30 ετών, στο Παρίσι. Από αυτή την «ομαδική έξοδο», όπως τη χαρακτήρισε ο Κώστας Αξελός, ένας από τους επιβάτες του πλοίου, καλλιεργήθηκε μεταπολεμικά ο υπέροχος σκληρός πυρήνας της ελληνικής διανόησης στη Δύση....

Η πρωτοβουλία και η ευθύνη της οργάνωσης για την αποστολή των υποτρόφων στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού με το «Ματαρόα» ανήκε στον διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, ένθερμο φιλέλληνα Οκτάβ Μερλιέ και στον επίσης φιλέλληνα γενικό γραμματέα του Ινστιτούτου Ροζέ Μιλλιέξ. Και οι δύο υπήρξαν αντιστασιακοί, αριστερών φρονημάτων και παντρεμένοι με Ελληνίδες. Το Γαλλικό Ινστιτούτο άλλωστε ως και το τέλος της Κατοχής αποτέλεσε καταφύγιο για μεγάλο αριθμό αντιστασιακών, ακόμη και ενός γερμανού αντιφρονούντος.

Ο Μερλιέ, ο οποίος υπήρξε μυστικός εκπρόσωπος του Σαρλ ντε Γκωλ στην Ελλάδα, είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς το 1941 και είχε ανακληθεί στη Γαλλία από την κυβέρνηση του Βισύ. Το ζεύγος Μερλιέ έζησε τρία χρόνια στη γαλλική επαρχία, όπου ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Ωστόσο η Ελλάδα δεν έσβησε ποτέ από τον ορίζοντά του. Και στις αρχές Ιουλίου 1945, όταν επέστρεψε, εμπνεύστηκε το πρωτότυπο σχέδιό του να ενεργοποιήσει το πρόγραμμα υποτροφιών που έδινε η γαλλική κυβέρνηση για σπουδές Ελλήνων στη Γαλλία. Με διάφορες αλχημείες αύξησε και τον αριθμό τους.

…Τότε... στην πιο άγρια περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, με τον Εμφύλιο να παραμονεύει, μέσα σ' ένα ζοφερό σκηνικό απηνών διώξεων και ατέρμονου φόβου, ο φιλέλληνας, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιος Μερλιέ, σε συνεργασία με τον γενικό γραμματέα Ροζέ Μιλλιέξ, διαβλέποντας τις δυσοίωνες πολιτικές εξελίξεις, χρησιμοποίησαν τον θεσμό των υποτροφιών του γαλλικού κράτους για να φυγαδεύσουν στο Παρίσι το πιο ρωμαλέο κομμάτι της ελληνικής νεολαίας.

 ...Εκείνο το βράδυ, στις 21 Δεκεμβρίου 1945, αυτοί οι νέοι ανέμεναν το πλοίο σαν «κιβωτό ελευθερίας». Ξεμπαρκάροντας από τον Πειραιά θα έριχναν μαύρη πέτρα στην Ελλάδα, που διήνυε τότε την πιο μακάβρια και ζοφερή φάση της σύγχρονης ιστορίας της - την αλλοφροσύνη που είχε οδηγήσει στα Δεκεμβριανά, στις φονικές μάχες, στην πείνα. Είχαν «το αντίο στο στόμα», όπως γράφει χαρακτηριστικά η Νέλλη Ανδρικοπούλου στο νέο βιβλίο της Το ταξίδι του Ματαρόα. Μπροστά τους ανοιγόταν το αβέβαιο αλλά και η ελπίδα για το καλύτερο. Το ότι θα βρίσκονταν πάνω στο άρμα της πρωτοπορίας, στη φιλοσοφία, στα γράμματα, στη γλυπτική, στην αρχιτεκτονική, στις επιστήμες, ουδείς το φανταζόταν".

…Τότε… στις 22 Δεκέμβριου 1945 το νεοζηλανδεζικο καράβι αναχώρησε από τον Πειραιά και πήρε μαζί του 125 νέους Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες για να τους γλιτώσει από τη “λευκή τρομοκρατία” που κάλυψε σαν πυκνό σύννεφο τη χώρα μετά τα Δεκεμβριανά.

Μεταξύ τους, οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμίκα Κρανάκη, Κώστας Αξελός, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αθανάσιος Γάττος, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης, Νικόλας Χατζημιχάλης, Γιώργος Κανδύλης, Πάνος Τσολάκης, Τάκης Ζενέτος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, η γλύπτρια και συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, ο μουσικός Δημήτρης Χωραφάς, ο τεχνοκριτικός 'Aγγελος Προκοπίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς, και πολλοί άλλοι. Υπήρχε επίσης μεταξύ τους αριθμός εκπροσώπων και άλλων τομέων επαγγελμάτων οι οποίοι δεν στερούνταν ταλέντου, μεταξύ τους 32 παράνομα μέλη του ΚΚΕ, γόνοι φτωχών οικογενειών, προοδευτικών και φιλοαριστερών πεποιθήσεων αλλά και γόνοι αστικών οικογενειών.

        Η διαδρομή του χερσαίου ταξιδιού των επιβατών του Ματαρόα. Photo via ΑΠΕ-ΜΠΕ

Το ανήσυχο αυτό «πολύτιμο φορτίο» θα αναζητούσε διέξοδο σωτηρίας στα γαλλικά πανεπιστήμια. 

….Τότε εκείνη η ομάδα “επιλέκτων”, που αργότερα θα χαρακτηρίζονταν η πνευματική ελίτ της Ελλάδας, αναζήτησε διέξοδο από το τότε αβίωτο ελληνικό παρόν.

…Τότε εκείνοι οι νεαροί με την ανήσυχη σκέψη σώθηκαν, και βρίσκοντας πεδίο πρόσφορο για τις αναζητήσεις τους άφησαν το σημάδι τους στο πεδίο της σκέψης, της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών σε όλη την Ευρώπη. 

…Και, αργότερα, η ομάδα “επιλέκτων”, θα άλλαζε με τα έργα του την πορεία της σκέψης, της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών σε ολόκληρη την Ευρώπη. 

…Από τότε, όμως, άλλαξαν πολλά. Τώρα, ογδόντα χρόνια μετά, τι; Για πού; Και γιατί; 

..Σήμερα η Ευρώπη πλέον δεν είναι και τόσο φιλόξενη. Βλέπεται τα καράβια που φέρνουν μετανάστες από Ανατολή και Αφρική σκυλοπνίγονται…

Το έργο «Ματαρόα στον ορίζοντα» νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο, σύλληψη και σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή και μουσική Νίκου Κυπουργού και Θοδωρή Αμπαζή. Είναι η πρώτη σύμπραξη αυτών των δύο φορέων σε μια νέα παράσταση μουσικού θεάτρου, μια νέα μουσικοθεατρική μυθοπλασία, εμπνευσμένη από τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, ξεκίνησε από τις 14 Δεκεμβρίου και παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρική Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και για είκοσι μία παραστάσεις, έως και τις 12 Ιανουαρίου 2025.

Μουσικό θέατρο

Ματαρόα στον ορίζοντα

Νίκος Κυπουργός, Θοδωρής Αμπαζής

Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)

Διάρκεια: περίπου 100 λεπτά

Χωρίς διάλειμμα

Μην το ξεχάσουμε. Αξίζει να το δούμε!

Βιβλίο:

Το ταξίδι του Ματαρόα, 1945

Συγγραφέας: Ανδρικοπούλου, Νέλλη Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ

Πληροφορίες από  ΑΠΕ-ΜΠΕ, el.wikipedia.org/wiki/Mataroa

                                                                         Ρωγμή στην Ενημέρωση